Bút ký Nguyễn Hồng-Anh

***

Trong các thành phố của các nước Tây phương, thủ đô của Bồ Đào Nha là nơi tôi ít chú ý, tìm hiểu nhất. Có lẽ bởi Bồ Đào Nha bây giờ là một nước nhỏ, xét về mọi mặt – diện tích, dân số, kinh tế, quân sự, văn hóa và ngoại giao. Đối với Âu Châu, Bồ Đào Nha ở tận đáy tây nam của cựu lục địa cũng như  Úc là miệt dưới của tân lục địa (Bắc Mỹ). Nhưng Miệt Dưới trong vòng một thập niên trở lại đây đã trở thành một cường quốc bậc trung, vang danh bốn bể,  dù dân số chỉ có 22 triệu người. Bồ Đào Nha vẫn là nước nhỏ, an phận, bỏ lại quá khứ vàng son của một đế quốc tiên phong chinh phục thuộc địa.

Lisbon (Anh), Lisbonne (Pháp) hay Lisboa (Bồ) là tên gọi của thủ đô Bồ Đào Nha, tùy ngôn ngữ bạn dùng.

Sau một đêm nghỉ ngơi, dậy ăn sáng kiểu buffet đã bao trong chi phí phòng trọ, chúng tôi đến quầy tiếp tân của khách sạn xin cô thư ký một cái bản đồ và hỏi cách mua vé xe đi tour vòng quanh thành phố kiểu hop on hop off. Cô nói khách sạn có bán vé loại này và đưa cho tôi cái vé xe red bus 15 Euro có giá trị  24 giờ.

Nhưng tôi muốn mua vé xe yellow bus bởi hôm qua khi mua vé xe Eurobus từ phi trường về, trong vé có ghi nếu đi yellow bus sẽ được bớt 25%. Cô tiếp  tân nói khách sạn không bán vé của yellow bus do đó có thể ra ngoài đường mua vé khi lên xe. Hai người tiết kiệm 8 Euro, tại sao không?

Chúng tôi ra công trường Marques de Pombal, chọn đường Av. Fontes Pereira de Melo là con đường ngày hôm qua chúng tôi nhảy xuống khi đi từ phi trường vào thành phố, đến một trạm dừng (trạm số 6)  của yellow bus  đợi. Tài xế cho biết trên con đường này yellow bus chỉ chạy tuyến  Tagus tour mà thôi. Tôi nói tuyến nào cũng không là vấn đề.

Khi  tài xế đưa cho cái bản đồ của yellow bus thì mới biết Tagus tour chạy vùng tây của thành phố trong khi Olisipo tour chạy vùng phía đông. Có vài trạm ở giữa trục bắc và nam hai tuyến Tagus và Olisipo gặp nhau nên du khách có thể đổi xe để đi tuyến khác. Nhưng tại những trạm khởi hành (stop 1, 2, 3) ở gần bờ sông bạn có thể lấy tuyến nào cũng được.

Coi bản đồ hướng dẫn của yellow bus, tôi còn biết vé 24 giờ nhảy lên nhảy xuống bất cứ chỗ nào không những dành cho xe bus mà còn có thể đi xe tram chạy tới một số khu vực, tuy nhiên tuyến đường xe tram ngắn hơn.

Tu viện Hieronymites (góc trái) và nhà thờ Santa Maria (gọi chung Hieronymites Monastery) là một trong hai di tích lịch sử của thành phố Lisbon được UNESCO liệt vào danh sách di sản thế giới. Hình TVTS

Nào chúng ta lên đường. Ngồi trên mui trần và nghe audio hướng dẫn, đi suốt 22 trạm dừng, bạn có thể biết mình đang đi đâu, những quang cảnh và kiến trúc chung quanh là gì. Tuy nhiên, khó mà nhớ hết. Vậy thấy gì to lớn, dễ nhớ tôi sẽ giới thiệu với bạn.

Khác với khu vực gần bờ sông là phố cũ,  khu vực phía bắc tương đối mới, đường khá rộng, phố xá là những tòa nhà khoảng 5 tầng và cao nhất khoảng mười tầng. Xe chạy vòng quanh một tòa nhà gạch đỏ hình tròn 4 tầng có 4 tháp hình bát giác và trên tháp có những mái vòm kiến trúc Moor (giống người Bắc Phi chiếm Bồ vào thế kỷ thứ 8) nhưng đấy không phải nguyện đường Hồi giáo mà là  sân vận động có tên Campo Pequeno nơi dùng để đấu bò xây cách đây khoảng 120 năm và được tu sửa để dùng cho các sinh hoạt khác như trình diễn đại nhạc hội, xiệc.  Đường kính sân bên trong rộng 80m, có sức chứa 10,000 khán giả.

Khác tập tục của Tây Ban Nha láng giềng, bò ở Bồ Đào Nha không bị giết sau trận đấu theo sắc lệnh của vua Miguel (trị vì 1828-34) vì ông coi giết súc vật như vậy là không nhân đạo.

Xe chạy thêm một đoạn, người ta giới thiệu Amoreiras Shopping Center một cao ốc được xây vào thập niên 1960 bởi một kiến trúc sư nổi tiếng của Bồ trong đó có hàng trăm shop mà chúng tôi sẽ mời bạn cùng xem trong một dịp đi mua sắm.

Chạy qua một nhà tù xưa nhất, bạn sẽ thấy một công viên khá rộng với đồi cỏ thoai thoải trải dài ra hướng sông mờ mờ đằng xa, Parque Eduardo VII. Có lẽ đây là vùng đất cao nhất để có thể đứng trên sân cỏ nhìn thấy trung tâm phố cổ ở phía dưới.

Đi tiếp một đoạn đến trạm 13, sẽ thấy một ngôi thánh đường gọi là Basilica da Estrela, được Nữ hoàng Mary I (Maria) xây năm 1779 với lời khấn nếu hạ sinh được đứa con trai. Mary I  (1) –Công chúa Ba Tây, con Vua Joseph I-  lấy chồng năm 25 tuổi trong khi chồng 43 tuổi là chú ruột – hoàng thân Peter-  sau này trở thành Vua Peter III, cùng cai trị Bồ Đào Nha với vợ cho đến khi ông mất. Họ có 6 con trong đó có 3 con trai và đứa con thứ 4 trở thành vua John VI (Joao, tiếng Bồ).

Vận động trường Campo Pequeno: nơi đấu bò rừng và trình diễn văn nghệ. Hình TVTS

Nhà thờ xây kiểu baroque và tân cổ điển với một mái vòm thật lớn và hai tháp chuông ở mặt tiền bên trong có  cảnh Chúa sinh ra với khoảng 500 bức tượng do điêu khắc gia Joaquim Machacho de Castro thực hiện, được xem làm một trong những nhà thờ đẹp nhất ở Âu Châu. Mồ của nữ hoàng Mary I được chôn bên trong.

Chúng ta đang tiến gần phía nam, tức bờ sông, bạn sẽ thấy cây cầu dài màu đỏ (2) vắt ngang con sông Tagus rất rộng, gần đó là Museu Oriente, nơi triển lãm nghệ thuật Á Châu nói lên sự hiện diện rất sớm của Bồ ở Đông phương.

Yellow bus chạy dọc bờ sông, đưa bạn tới Torre de Belém (Belem Tower, bởi tháp nằm trong khu khố có tên Belem), một cái tháp được xây vào đầu thế kỷ 16 và nay được UNESCO công nhận là di sản của thế giới.

Belem Tower được hoàn tất dưới thời vua Manuel I  như là một pháo đài bảo vệ Lisbon, cung hiến cho vị thánh bổn mạng của thành phố là St Vincent và để kỷ niệm chuyến thám hiểm của nhà hàng hải Vasco da Gama. Pháo đài là điểm khởi hành và là hình ảnh cuối cùng của quê hương mà thủy thủ có thể nhìn thấy khi ra khơi.

Ban đầu Belem Tower dùng làm nơi chống lại ngoại xâm như trong thời gian bị Tây Ban Nha xâm chiếm, nhưng những thế kỷ sau trở thành nhà tù hay hải quan khi tàu bè ra vào thành phố. Đến năm 1907, trở thành một đài kỷ niệm quốc gia.

Kiến trúc của tháp này mang nặng ảnh hưởng tân-Manueline, kỷ nguyên khám phá (Age of Discovery) và  đỉnh cao quyền lực về lãnh vực hàng hải của Bồ Đào Nha. Kiến trúc tân-Manueline của tháp chịu ảnh hưởng của kiến trúc tân-Gothic (của Anh) khi nữ hoàng Mary II cho sửa chữa theo đề nghị của những nhân vật văn hóa đương thời.

Tháp nằm ở hữu ngạn sông Tagus, gồm hai phần, pháo đài hình dạng lục giác và tòa tháp 4 tầng, cao 30m, quanh tường thành có 16 khẩu đại bác, trên bao lơn thành có 6 tháp canh kiến trúc kiểu Moor Hồi giáo. Tầng dưới luôn bị ngập lụt, các tầng trên có phòng dành cho vua và nguyện đường nhỏ. Trang trí tháp nổi bật với những cuộn dây thừng bằng đá.

Từ Belem Tower đi về hướng chiếc cầu 25^th of April Bridge (Ponte 25 de Abril)

là Monument to the Discoveries (Padrao dos Descobrimentos), tượng đài thám hiểm được xây vào năm 1960 để tưởng niệm 500 ngày nhà hàng hải nổi tiếng Henry the Navigator (Henrique o Navegador) qua đời. Hoàng tử Henry (1394-1460) là con thứ ba của vua John I và là người chịu trách nhiệm mở mang ngành thám hiểm của Âu châu và buôn bán với các đại lục khác.

Tượng đài hình chiếc tàu xi măng đúc cao 52m trong tư thế ra khơi với tượng hoàng tử Henry đứng ở mũi tàu, sau lưng ông nhiều bức tượng của các danh nhân Bồ Đào Nha cùng thời.

Tác giả bên bờ sông Tagus với hậu cảnh là Tượng đài thám hiểm Monument to the Discoveries (màu trắng) và cây cầu 25 tháng 4. Hình TVTS

Cũng gần Tháp Belem và đi ngược với Tượng đài Thám hiểm, có bảo tàng viện chiến tranh Museu do Combatente, tượng đài kỷ niệm 100 năm ngành hàng không của Bồ (1909-2009) và đài tưởng niệm những binh sĩ Bồ Đào Nha đã hy sinh ở hải ngoại để bảo vệ đất nước (Monument to the Overseas Combattants) với tên của những người tử trận.

Xa hơn chừng một cây số  vào đất liền và cũng trong khu Belem, bạn sẽ gặp một tòa lâu đài khác, đó là Jeromios Monastery (Mosteiro dos Jeronimos) còn được gọi là Hieronymites Monastery, có nghĩa tu viện của các tu sĩ hermit (ẩn sĩ).

Đây là công trình xây cất được coi như vĩ đại nhất ở thành phố Lisbon và là kiến trúc kiểu Manueline thành công nhất, được cơ quan UNESCO của Liên hiệp quốc liệt vào hàng di sản thế giới vào năm 1983 cùng với Tháp Belem.

Toàn bộ phức hợp này gồm tu viện và nhà thờ. Tu viện của dòng ẩn sĩ Hieronynites được xây trên cùng tu viện mà hoàng tử  Henry the Navigator thiết lập vào năm 1450. Cũng chính nơi đây mà Vasco da Gama cùng đoàn thủy thủ của ông cầu nguyện đêm trước khi lên đường vào năm 1947 để sang Ấn Độ.

Kiến trúc hiện tại mà bạn đang thấy được vua Manuel I  (1515-1521) cho xây để ghi nhớ sự trở về thành công của Vasco da Gama. Mục đích ban đầu của nhà thờ là nơi để chôn cất những người trong hoàng gia nhưng cũng dùng làm nơi để các thủy thủ cầu nguyện trước khi lên đường hay trở về bến.

Xây tu viện phải mất khoảng 50 năm mới xong, bằng đá vôi địa phương. Tu viện gồm 2 tầng, có nhiều cánh, trang trí bằng những cuộn dây từng xoắn bằng đá, các con quái vật biển, san  hô.

Bên cạnh tu viện là nhà thờ Santa Maria trong đó có tượng của hoàng tử  Henry the Navigator, tượng vua Manuel  I. Giống một số nhà thờ thời Trung cổ và Phục hưng, nhà thờ Santa Maria có nhiều mộ của hoàng gia, mỗi ngôi mộ có hai tượng voi canh. Dĩ nhiên có mộ của nhà thám hiểm Vasco da Gama (1468-1523) được đặt ngay sau cửa vào và mộ đại thi sĩ  kỷ nguyên khám phá của Bồ là Luis de Camoes.

Đài tử sĩ Monument to the Overseas Combattants. Hình TVTS

Tu viện đã may mắn thoát khỏi trận động đất kinh hoàng năm 1755 chẳng hư hại bao nhiêu.

Phần lớn những di tích thắng cảnh tôi vừa kể ở trên, đặc biệt là hai di sản văn hóa thế giới đều nằm trong khu vực Belem. Đến Lisbon, bạn không thể bỏ qua khu vực này. Belem Tower được người ta ví von như Eiffel Tower của Paris và Big Ben của London. (Còn tiếp)

————————————————–

(1): Đối với một số di tích và tên vua chúa, người viết sẽ dùng tiếng Anh chua thêm tiếng địa phương (Bồ) để bạn đọc dễ tìm khi tới nơi.

(2) Đính chính: Hình chiếc cầu đăng trong số báo tuần trước ở trang 28 không phải là cầu dài nhất Âu Châu  mà là cầu 25^th of April Bridge, đặt tên để kỷ niệm Cách mạng hoa Cẩm chướng năm 1974. Cầu này chỉ dài 2,277m trong khi cầu Vasco da Gama dài 17.2 cây số, khai trương năm 1998 để kỷ niệm 500 chuyến hải hành đầu tiên của Vasco da Gama tới Ấn Độ.