Đi thăm nơi hình thành ANZAC: GALLIPOLI ở Thổ Nhĩ Kỳ (kỳ 7)

07 Tháng Mười Hai, 2019 | Thổ Nhĩ Kỳ & Cyprus
Khu tưởng niệm các (binh sĩ) tử đạo Akbas Martyrs’ Memorial của người Thổ trên đường tới Gallipoli. Hình: TVTS

Bút ký du lịch của Nguyễn Hồng-Anh

***

Kỳ 7

Có lẽ nhiều bạn đọc đã biết trận chiến Gallipoli trong Đệ nhất Thế chiến nếu có học lịch sử thế giới ở học đường hay đọc sách bao để nghiên cứu hoặc xem như là một hoppy, thú tiêu khiển, giải trí tinh thần.

Còn ANZAC thì sao? Tôi chỉ biết ANZAC và nhất là Anzac Day khi đến định cư ở đất nước này vào năm 1981 với những ngày nghỉ lễ, nghỉ làm việc mà có lương. Dần dà, với thời gian Anzac Day trở thành một ngày lễ mà mình trân trọng hơn thuần chỉ là một public holiday được nghỉ việc.

Tại sao? Bởi mình đi tham dự những buổi lễ, xem diễn hành có phái đoàn cựu Quân nhân Quân lực VNCH tham dự  hay ngồi ở nhà nhìn truyền hình coi lễ Anzac Day được tổ chức như thế nào hoặc xem buổi lễ hừng đông được tổ chức ở Đài Tưởng niệm Tử sĩ ở Melbourne hay tận ở bên kia nửa quả địa cầu với sự hiện diện của vị Toàn quyền Liên bang hay Thủ tướng Úc.

Những người lính Úc, dù chết ở nơi đâu cũng là để bảo vệ tự do cho thế giới và cho lục địa Úc, đó là chưa kể đã có 521 binh sĩ Úc đã hy sinh tính mạng để bảo vệ Miền Nam Viet Nam trong một thời gian. Chừng đó sự việc cộng thêm việc nước Úc đã mở rộng vòng tay đón biết bao người Việt tị nạn cộng sản, những người đoàn tụ gia đình, những di dân để giờ đây dân số người gốc Việt gần khoảng 300 ngàn người, chiếm khoảng 1.2% dân số Úc.

Du khách dừng ở thành phố Eceabat ăn trưa và chờ hướng dẫn viên du lịch đưa lên núi. Hình: TVTS

Vì thế, nếu chúng ta không yêu mến, không trung thành và không ra sức đóng góp cho sự phồn vinh và an ninh của đất nước hào phóng và đầy lòng nhân đạo này, thì cũng lạ.

Tôi biết đã có những người gốc Việt đã tới thăm nơi yên nghỉ của hơn 8,000 binh sĩ Úc ở Gallipoli, bằng hình thức này hay hình thức khác như đi du lịch với bạn bè, đi tour hay đi tự túc. Tôi là một trong những người đó, đi tự túc. Du lịch bằng cách tìm tòi, mò mẫm là một cái thú. Cái thú đi xem và viết hầu bạn đọc.

Do vậy, tôi sẽ không kể chuyện lịch sử, chiến thuật chiến lược của trận đánh Gallipoli, bởi bạn đọc có thể hỏi bác Google, hoặc sẽ được các hướng dẫn viên du lịch kể cho nghe mệt nghỉ trong chuyến đi tour.

Những tour ở Istanbul

Khi quyết định du lịch Istanbul, tôi đã lên mạng để xem vài chuyến đi thăm các di tích lịch sử và thắng cảnh của Thổ Nhĩ Kỳ, một nước có diện tích lớn hơn hai lần diện tích Việt Nam. Tôi muốn đi thăm nhiều nơi nhưng thời gian không cho phép. Do đó, tôi chỉ đi thăm viếng một nơi xa duy nhất là Gallipoli, nơi được coi là linh thiêng bậc nhất của người Úc, nơi khai sinh ra ANZAC và Anzac Day. Linh thiêng đến độ tôi còn nhớ khi mới qua Úc, không thể đi chợ mua sắm ở các cửa tiệm lớn như Coles vào Anzac Day, bởi có quy định trung tâm mua sắm lớn như vậy chỉ được mở cửa sau 12 giờ trưa khi lễ tưởng niệm và diễn hành đã chấm dứt!

Vũ Hà trước cảng Eceabat, xa xa là những chiếc tàu khách/phà và cờ Thổ màu đỏ trải trên dãy núi bao quanh Eo biển Dardanelles Strait. Hình: TVTS

 

Ngoài Gallipoli, tôi cũng có ý định luôn tiện đi xa hơn một chút, tới Troy để đặt chân đến nơi có huyền thoại Con ngựa Thành Troy (Trojan Horse), vì từ thành phố Gallipoli đến thành phố Troy chỉ xa khoảng 50 cây số, nhưng phải đi phà qua eo biển Dardanelles do đó phải mất một tiếng rưỡi, đó là đối với người đã biết hay có thể biết Trojan Horse nằm ở đâu tại thành phố Troy.

Thông tin trên mang cho biết du khách có thể đi xe công cộng đến cả hai nơi này, nhưng với những người mới tới Thổ Nhĩ Kỳ lần đầu tiên và chỉ ở lại ít ngày, tự  đi bằng phương tiện công cộng rất khó thực hiện. Như trong bài viết tuần qua, tôi đã kể cho bạn đọc nghe câu chuyện mua vé xe tram đi vài chặng trong thành phố mà cũng đã gặp khó khăn về ngôn ngữ khi mua vé và bị gạt.

Cho nên, khi mới đến khách sạn Richmond Istanbul, tôi đã nhờ nhân viên ở đây cho tôi tập sách nhỏ (booklet) giới thiệu các tour trong thành phố và đến những thành phố xa nhất mà dịch vụ du lịch Istanbul có thể cung cấp, từ tour 35 Euro cho đến 199 Euro và những tour không đề giá, đi 4 ngày và chỉ cho biết khi hỏi, bởi đi bằng máy bay hay hỗn hợp với xe bus. Khách sạn cho biết nên ghi danh trước một ngày. Giá cả như sau (vào thời điểm này):

Istanbul- Gallipoli: 95 Euro/người.

Đi sáng sớm (không đề giờ, về 11pm. Vì xe bus đưa đón tại các khách sạn nên du khách phải đi sớm và về trễ. Bao ăn trưa lúc 12.30pm khi xe bus tới thị trấn Eceabat (gần Gallipoli). Đường dài khoảng 320 cây số, mất trên 4 giờ lái xe.

Bãi biển đối diện với Biển Aegean, Mediterranean là nơi hướng dẫn viên du lịch giải thích chiến thuật, chiến lược của quân đội Anh, Úc, Tân Tây Lan mở chiến dịch Gallipoli ngày 25.4.1915, trước khi đưa du khách đi xem các di tích ở cuối chân trời. Hình: TVTS

Istanbul-Troy: 99 Euro/người

Khởi hành sáng sơm và trở về khách sạn lúc 11pm.

Istanbul-Gallipoli-Troy: 199 Euro/ người.

Đi 2 ngày 1 đêm. Thăm Gallipoli trước, ngủ đêm tại Canakkale , ngày sau đi xem Trojan Horse.

Con ngựa Thành Troy chỉ là câu chuyện thần  thoại, một thiên hùng ca, thi sử ca của Homer nên tôi nghĩ ai đã xem phim mà tới nơi thấy con ngựa gỗ thật to và đẹp (gỗ mới) thì có thể sẽ thất vọng. Nên vợ chồng chúng tôi quyết định chỉ đi Gallipoli.

Nhân viên khách sạn cũng cho biết có thể sử dụng private tour bằng cách đi xe hơi riêng với tài xế kiêm hướng dẫn viên nhưng giá gấp đôi cho mỗi người.

Tác giả trước bia đá ANZAC COVE. Hình: TVTS

Chúng tôi đã từng nhờ khách sạn ở Athens thuê một thanh niên chở chúng tôi đi xem thành phố Sparta (thị quốc nổi tiếng thời cổ Hy Lạp)  xa 220 cây số,  đi trong ngày với giá 300 Euro cách đây mười mấy năm. Đi private tour kiểu này chỉ được cái tiện là tài xế lái theo ý muốn của mình nhưng do không phải là tour guide chuyên nghiệp nên họ chẳng giúp gì nhiều để cho mình có thêm kiến thức về nơi mình đến thăm.

Nghe tôi nói chúng tôi thích đi tàu ngắm biển, nhân viên khách sạn cũng giới thiệu cho tôi chuyến đi tàu có ăn tối (dinner cruise) trên Eo biển Bosphorus, có rượu 70 Euro cho một người hay không có rượu 50 Euro/người.

Tôi nói vì chỉ có cơ hội đi một lần thôi, nên tôi muốn đi tàu ban ngày để thấy nhà cửa, cảnh vật, người hai bên eo biển. Anh ta nói đi ban đêm còn được xem vũ truyền thống nhưng tôi từ chối và chỉ đóng tiền cho chuyến đi Gallipoli: 190 Euro (khoảng 310 Úc kim cho hai người).

Anh cho biết chúng tôi phải có mặt ở phòng đợi lobby lúc 6.15am, vì xe bus phải chạy vòng vòng chở khách ở những khách sạn khác trước khi lên đường.

Cảnh dốc đá của nơi binh sĩ Úc đổ bộ và leo lên bờ. Hình: TVTS

Bởi khách sạn mở cửa ăn sáng (buffet) bắt đầu từ 7am, nên anh nói sẽ dặn nhà bếp làm đồ ăn sẵn cho chúng tôi lúc 5.30am.

Để có thể đuổi kịp thời gian, không bắt tài xế xe bus phải đợi mình, chúng tôi phải thức dậy từ 4.45am. Quá sớm! Và đó là lý do chúng tôi không thích đi tour, và họa hoằn trong một chuyến du lịch tại một thành phố, chúng tôi đi tour một lần trong một ngày mà thôi (nếu bạn đi theo phái đoàn, thì có thể không phải đợi lâu vì xe không chạy vòng vòng đón khách).

Đường tới Gallipoli

Sau khi đón khách ở các khách sạn nằm hai bên Vịnh Sừng Vàng (Golden Horn), lên đồi xuống dốc ở những con đường nhỏ hẹp, chiếc xe bus cỡ trung chở khoảng 30 người ra khỏi thành phố, chạy trên xa lộ có hai lane. Từ đây xe chạy về hướng tây nam, dọc eo  Biển Marmara tới Eo biển Dardanelles, tới tỉnh Canakkale nơi có thành phố  Gallipoli, là vùng đất thuộc Âu Châu của Thổ Nhĩ Kỳ. Có thể nói, cùng với Biển Đen (Black Sea), Biển Marmara tách Thổ  Nhĩ Kỳ làm hai phần mà phần thuộc Á Châu có diện tích lớn hơn.

Con đường dài hơn 300 cây số có nhieu đoạn xa lộ khác nhau, có nơi có 3 lane, có đóng lệ phí sử dụng. Xe bus chạy với tốc độ trung bình 100 hay 80 cây số giờ.

Anzac Commemorative Site. Hình: TVTS

Xe chạy khá nhiều tiếng, đến một nghĩa trang lớn nằm bên tay phải, tài xế bảo chúng tôi có được 10 phút để xem. Nhưng tôi thấy không giống nghĩa trang của tử sĩ Anzac mà tôi thấy trên báo chí. Vì tài xế nói tiếng Anh rất ít nên không thể hỏi thêm, chúng tôi cứ vào xem. Ở cổng thấy tượng điêu khắc không giống binh sĩ Úc nên tôi biết rằng đây là nghĩa trang của tử sĩ Thổ. Ở cổng có bảng song ngữ Anh-Thổ nhờ đó mới biết đây là Akbas Martyrs’ Memorial, vườn/đài tưởng niệm các vị tử đạo, chết như tử đạo tại bệnh viện Akbas do bị thương ngoài mặt trận, hay do những bệnh không chữa trị được trong trận chiến ở Dardanelles.

Cảnh đẹp nên nhà tôi cứ đi vòng vòng chụp hình. Tôi chỉ đứng ngắm khu vực mặt tiền, xem tên của vài tử sĩ ghi trên bia đá, suy nghĩ về chiến tranh, về ý nghĩa của danh từ tử đạo của các tôn giáo, rồi trở về xe.

Sau khoảng 4 tiếng ngồi trên xe, chúng tôi tới Gallipoli và được nghỉ ngơi ăn trưa trong vòng 45 phút tại một thành phố cảng có tên Aceabat. Cảnh cua Eo biển Dardanelles tĩnh mịch, rất đẹp. Tại đây chúng tôi được công ty du lịch có trụ sở ở đây điểm danh, dẫn vào nhà hàng ăn trưa và sau đó chuẩn bị lên đường với một người hướng dẫn du lịch.

Một số người trong chuyến xe bus được hướng dẫn tới bến tàu để đi qua thành phố Troy nơi có Con ngựa Thành Troy. Một số khác từ Troy (tour hai ngày một đêm) trở về nhập với chúng tôi để đi thăm khu di tích lịch sử trận chiến Gallipoli.

Du khách xem những bức hình phóng lớn và chú thích về cảnh của trận chiến, các thương binh… Hình: TVTS

Chúng tôi gồm đa số người Úc, hai Úc gốc Việt, cô Úc gốc Tàu với người bạn trai gốc Trung Đông, một phụ nữ gốc Ấn, hai vợ chồng gốc Ý ở Melbourne, hai phụ nữ Úc ở Gold Coast… cùng lên đường trong chiếc xe bus mà chúng tôi đã đi từ Istanbul.

Sở dĩ tôi nói về nguồn gốc sắc tộc bởi anh hướng dẫn viên trẻ tóc dài trông rất hippy hỏi nguồn gốc của du khách. Dĩ nhiên người Úc và Tân Tây Lan họ có lý do để đi thật xa thăm viếng Gallipoli như là cháu chắt của tử sĩ. Chúng tôi gốc Việt cũng có lý do. Nhưng không hiểu bà gốc Ấn (nhập bọn với chúng tôi từ chuyến đi Troy trở về) có lý do gì?  Trong các dịp đi tour trong một ngày, tôi nhận thấy du khách người Úc thường to ra vui vẻ và thân thiện hàng đầu so với các sắc dân khác.

Xem 7 di tích trên núi

Hướng dẫn viên du lịch  cho chúng tôi biết khi lên núi, chúng tôi sẽ được hướng dẫn đi xem 7 nơi mang di tích của những trận chiến và đài kỷ niệm của binh sĩ tử trận. Xe chạy qua khu vực bên kia đồi (núi) mà tôi nghĩ đó là Biển Aegean, Maditerranean và Thracian, dừng lại ở một bãi biển. Tại đây anh mở tấm bản đồ lớn bằng nửa cái bàn ăn, và bắt đầu diễn thuyết, nói về trận chiến, sự lãnh đạo tồi của Anh trong đó có ông Winston Churchill trong vai trò cố vấn của Bộ Hải quân và quyết định sai lầm của họ đã dẫn đến sự bại trận của quân đổ bộ Úc-Tân Tây Lan trong chien dịch Gallipoli.

Tôi muốn đi viếng nghĩa trang hơn là nghe sự bình luận thắng bại quá dài dòng của một hướng dẫn viên người Thổ nên lặng lẽ ra ngoài bờ biển ngắm cảnh và  đợi dẫn đi xem các nghĩa trang và di tích lịch sử của trận chiến đẫm máu mà từ đó đã hình thành một trong những đặc tính, hằng tính của người Úc, độc lập với người Anh.

Chúng tôi ra xe, tiếp tục đến Anzac Cove, một địa điểm linh thiêng của người Úc vì chính ở vịnh Anzac Cove này, lính Úc và Tân Tây Lan đổ bộ và bị lính Thổ Nhĩ Kỳ từ trên đồi cao bắn xuống. Làm sao mà không từ chết tới bị thương khi từ dưới bờ biển trèo lên dốc và vách đá cheo leo với hỏa lực từ trên bắn xuống?

Không can giải thích, nhìn cảnh này là ai cũng thấy rằng đổ bộ ở đây là một sai lầm của người Anh. Chiến dịch Gallipoli bắt đầu từ ngày 25.4.1915 kéo dài trong 4 tháng làm binh sĩ cả hai bên tổn thất nặng nề.

Bức điêu khắc một binh sĩ bế một thương binh, trước khi vào khu Lone Pine. Hình: TVTS

Mustapha Kemal Ataturk (sau này là tổng thống đầu tiên của Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ) lúc đó chỉ huy một sư đoàn từ trên đồi cao ngăn chận quân Úc và Tân Tây Lan đổ bộ lên bờ. Họ chiến đấu ở các giao thông hào, núp dưới hầm cách nhau chừng chuc mét hay có lúc đánh cận chiến, xáp lá cà và như người ta nói, nhờ Ataturk mà quân Anzac thất bại trong chiến dịch Gallipoli.

Chúng tôi cũng xem tấm bia rất lớn mà Ataturk cho khắc vào năm 1934 (khi đang làm tổng thống) nói với các binh sĩ địch mà ông gọi là các anh hùng, với các bà mẹ có con đang nằm trong lòng đất của nước ông, rằng sau khi họ chết trên đất này “họ cũng trở thành con cái của chúng tôi”. Thật là một cử chỉ và những lơi nói tuyệt vời của vị tổng thống lập nên nền Cộng hòa Thổ.

Trong lúc anh hướng dẫn viên du lịch nói thao thao bất tuyệt cho các du khách thì vợ chồng chúng tôi tách ra, đi xem thắng cảnh hay những di tích. Biển nhìn trên doc cao thì quá đẹp nhưng hãy tưởng tượng trận chiến cách đây trên 100 năm kinh hoàng biết bao, nhất là khi xem những bức hình được phóng lớn gắn trên tường tại một số di tích.

Chúng tôi cũng đi xem những giao thông hào của binh sĩ Anzac nằm hàng ngang đối diện với hầm của lính Thổ (Đế quốc Ottoman lúc đó), cách nhau chừng 10 mét bởi con đường trải nhựa cho xe hơi chạy.

Lone Pine Australian Memorial là nơi người Úc làm lễ tưởng niệm hừng đông mỗi ngày Anzac Day hàng năm. Hình: TVTS

Rồi chúng tôi được hướng dẫn đi xem Anzac Commemorative ở khu đất xuôi sát biển có bia đá ghi tên tử sĩ Úc. Bờ biển hình vòng cung nước xanh trông rất đẹp làm tôi nhớ bãi Ô Quắn ở Vũng Tàu, bãi biển Nha Trang. Có những tấm bảng song ngữ yêu cầu không được tổ chức pinic vui chơi ở những khu vực tưởng niệm này.

Đất ở khu vực tưởng niệm này thoai thoải rộng chừng một trăm mét, nếu đổ bộ ở chỗ này, theo tôi nghĩ, sẽ bớt thương vong và tử vong, nhưng đó là  chuyện của lịch sử. Một bức tường xi măng lớn và dài ngăn đất chuồi (retaining wall) với nhiều hình ảnh sống động và ghi chú về chiến dịch Gallipoli 1915.

Chúng tôi lại lên xe đi tiếp đến khu vực có bức điêu khắc một người lính bồng một người lính bị thương có tên The Respect to Mehmetik Monument tại Pine Ridge viết bằng tiếng Thổ nên tôi không hiểu ý nghĩa đích thực của bức tượng này, có phải lính thổ bế một lính Úc bị thương không (tôi không có dịp hỏi anh hướng dẫn vì anh hầu như luôn luôn nói vơi du khách như đọc bài. Hướng dẫn viên du lịch nào mà chẳng thế?).

Ngay sau đó chúng tôi bước sang Lone Pine Australian Memorial là nơi mà hàng năm nước Úc tổ chức lễ hừng đông sáng sớm ngày 25 tháng 4 dịp lễ Anzac Day. Có thể gọi nghĩa trang nhưng đúng hơn là khu tưởng niệm bởi với bia đá (như ngôi mộ nhỏ) ghi tên tuổi và những lời cầu nguyện hay tình yêu mà thân nhân dành cho những người chết trong chiến dịch Gallipoli. Chúng tôi không đứng nghe hướng dẫn viên du lịch giải thích mà đi quanh khu vực này quan sát, nhìn tên một số tử sĩ và thấy có nhiều người tuổi dưới 20. Tôi đã thấy Đài Tưởng Niệm này hàng năm trên truyền hình và nay được may mắn đến tận nơi thăm viếng. Và cũng nhờ nhìn cây thông duy nhất ở khu tưởng niệm này tôi mới hiểu hai chữ Lone Pine! Cũng từ đây, nhìn qua bên kia núi cao, chúng tôi thấy một cái đài cao với lá cờ Thổ.

Những chiến hào kiên cố của binh sĩ Thổ. Hình: TVTS

Chúng tôi quanh quẩn ở đây rất lau  cho đến khi bị gọi lên xe để tiếp tục đi chỗ khác: nghĩa trang Johnston’s Jolly Cemetery (lấy tên của vị chuẩn tướng chỉ huy Sư đoàn Pháo binh Úc ở Gallipoli), sau đó được đài tưởng niệm của trung đoàn bộ binh 57th Infarntry Regiment đã chiến đấu rất anh dũng mặc dầu bị thiệt hại rất nặng nề. Từ tháp cao tiếng cầu nguyện vang vọng cả khu vực.

Địa điểm cuối cùng mà chúng tôi thăm viếng là Chunuk Bair New Zealand Memorial. Đây là nơi mà quân Tân Tây Lan và Anh Quốc vào giữa đêm tối  bất thình lình từ dưới bãi biển trèo lên đỉnh đồi cao này tấn công quân Thổ vào tối 6.8.1915 và chiếm đóng trong 2 đêm sau khi bị quân Thổ phản công giành lại. Vợ chồng chúng tôi lại đi vòng vòng xem những giao thông hào sâu chừng một mét, lúc này hai bên thành hố được củng cố bằng những lớp cây để duy trì những di tích lịch sử của một trận chiến đẫm máu trong Đệ nhất Thế chiến.

Tuy là khu vực tưởng niệm của Tân Tây Lan, nhưng tôi  thấy có nhiều cờ Thổ Nhĩ Kỳ, những đám học sinh ngồi dưới cờ nghe thầy giảng, có lẽ về trận Gallipoli như là một phần trong môn sử của họ.

Nhìn cách nói của anh hướng dẫn viên du lịch đến cảnh cờ xí và người Thổ trong khu tưởng niệm này, tôi thấy người Thổ tỏ ra rất hãnh diện về họ.

Đài tưởng niệm binh sĩ Tân Tây Lan Chunuk Bair New Zealand Memorial. Hình: TVTS

Đến gần 5 giờ chiều, xe bus đưa chúng tôi xuống núi, trở lại thành phố cảng Eceabat. Anh hướng dẫn viên người  Gallipoli chào từ biệt, không nói gì tiền típ dù anh phải nói hàng giờ, chỉ xin mọi người hãy lên mạng nhận xét tốt cho công ty du lịch của anh (nhưng chê cũng không sao) bởi anh nói người Gallipoli rất cần du khách mà trong mấy năm qua nhiều văn phòng phải đóng cửa, nhân viên du lịch bị thất nghiệp. Dịch vụ du lịch mới được phục vụ phần nào hồi gần đây  và anh mong được các du khách ủng hộ bằng cách giới thiệu. Anh nhắc lại với du khách, tên công ty của anh là Crowded House Tours, thuộc Association of Turkish Travel Agencies.

Vẫn chiếc xe bus cũ nhưng tài xế mới. Giữa đường, xe dừng cho chúng tôi ăn tối tự túc và sau đó về đến thành phố Istanbul khoảng gần 11 giờ đêm. Mọi người đều được xe đưa tận khách sạn, riêng khách sạn chúng tôi nằm trên đường Astiklal, tài xế nói không lái xe vào được, chịu khó đi bộ.

Xe đậu ở quảng trường Taksim Square, chúng tôi có dịp ngắm quảng trường này về đêm và lần đầu tiên đi bộ từ đoạn đường này về khách sạn.

Chen chúc giữa rừng người trên con đường nổi tiếng nhất Istanbul, chúng tôi không thấy mệt. Đó là ngày thứ ba ở Istanbul. Chúng tôi còn hơn 2 ngày nữa để nghỉ ngơi, thư giãn, thăm viếng, mua sắm trước khi bay sang đảo quốc Cyprus.

Mời bạn đọc theo dõi mục bút ký du lịch trong kỳ tới.

Nguyễn Hồng-Anh
Melbourne 2.11.2019

 

(Trích từ báo giấy TVTS số 1758 phát hành ngày 4.12.2019)