Trung Quốc dường như đang giãy giụa, tìm đủ mọi cách để bảo vệ nền chuyên chế độc tài của mình. Các nguồn tin truyền thông cho biết, nước này sẽ sớm hoàn tất và đưa vào áp dụng hệ thống “chấm điểm xã hội” (social credit system), qua đó giám sát toàn bộ người dân suốt 24/24 giờ. Công dân nước này sẽ được tính điểm và xếp hạng dựa trên các hành vi của mình, từ đó được nhận ưu đãi hoặc bị trừng phạt tùy theo mức điểm họ có. Hiện 200 triệu máy quay đã được lắp đặt và con số này dự trù sẽ tăng gấp ba lần trong vòng 18 tháng tới.

Trong nhiều năm nhà nước Trung Quốc đã loan báo rằng hệ thống tính điểm xã hội này “sẽ giúp những người có tín nhiệm cao được sống trong tự do và hạnh phúc còn khiến những kẻ thiếu tín nhiệm khổ sở trong từng bước đi”. Trên thực tế, một khi nó được đưa vào áp dụng, điều mà ta có thể dễ dàng hình dung được chính là Trung Quốc trở thành một nhà tù khổng lồ, nơi mà 1.4 tỷ con người bị giám sát ngày đêm, nơm nớp lo sợ từng hành động mình làm, từng lời mình nói, từng sở thích hay thói quen sẽ khiến mình mất điểm.

Trong một chương trình thí điểm đã được thực hiện, mỗi người dân được cấp một số điểm trên thang điểm 800, trong một chương trình thí điểm khác thang điểm là 900. Những lợi ích mà “công dân có điểm tín nhiệm cao” được hưởng bao gồm được hưởng các dịch vụ cao cấp tại khách sạn, sân bay, được nhận các khoản vay giá rẻ, dễ dàng được vào các trường đại học tốt nhất cũng như ưu tiên xét tuyển khi xin việc.

Tuy nhiên dường như cũng không khó để người dân Trung Quốc bị xếp vào nhóm ngược lại, với con số ước tính khoảng 10 triệu người đã và đang phải trả giá đắt cho thứ hạng xã hội thấp của mình. Lái xe ẩu, trễ trả tiền các hóa đơn hoặc thuế, mua nhiều bia rượu hay nói xấu chính phủ, đều dẫn đến việc bị trừ điểm trong thang xếp loại. Các hình phạt bao gồm nhiều cấp độ, từ việc không được di chuyển bằng tàu lửa hay máy bay, tài khoản mạng xã hội bị chặn, bị từ chối vay tiền ngân hàng cho đến bị mất việc làm. Theo Thời báo Hoàn cầu, tính đến tháng 4 năm nay, đã có hơn 10 triệu lượt người mất tín nhiệm, hơn 11 triệu lượt người bị cấm tham gia các chuyến bay và hơn 4 triệu lượt người bị chặn không mua được vé tàu.

Điều cực kỳ lãng xẹt và vô lý của hệ thống này nằm ở chỗ quy chế chấm điểm hoàn toàn mang tính chủ quan dựa trên các tiêu chí do những người nắm quyền tự đặt ra. Liệu bạn có thể hình dung rằng, vào một ngày đẹp trời bạn bỗng bị phạt do… mua hàng xa xỉ? do chơi điện tử nhiều quá? hay do đăng tải ý kiến cá nhân lên mạng xã hội? Tất nhiên ở Úc, với một xã hội dân chủ và coi trọng tự do cá nhân, bạn hoàn toàn không phải lo lắng vì điều này; nhưng nó đang xảy ra đối với một nhóm người và sẽ xảy ra một cách toàn diện tại Trung Quốc vào năm 2020.

Ngoài ra tác dụng thực tế của hệ thống chấm điểm xã hội này cũng rất đáng hoài nghi. Liệu nó có giúp làm giảm tỷ lệ tội phạm không thì chưa biết, nhưng một điều có thể thấy là nó có thể dễ dàng nhấn chìm cuộc sống những người bị xếp vào nửa dưới của thang điểm. Họ sẽ bị cộng đồng xa lánh, bị đuổi việc, bị từ chối các dịch vụ đi lại. Tương lai của những người này sẽ đi về đâu nếu như mọi cánh cửa đều đóng sập lại ngay trước mặt?

Và trên tất cả, điều nguy hiểm nhất, đáng sợ nhất đó là người dân Trung Quốc sẽ phải giả vờ câm điếc trước những điều mà họ không đồng tình với chính phủ, nếu như họ muốn đảm bảo một cuộc sống yên ổn cho không chỉ bản thân mà cả người thân và con cái mình. Và cho tới một lúc, người dân nước này sẽ trở nên hoàn toàn cách ly với thế giới bên ngoài, sống trong một cái hố sâu ảo tưởng, và bị cai trị tuyệt đối về cả thể chất lẫn tinh thần.

Với hệ thống chấm điểm xã hội mà trên thực tế là hệ thống cai quản con người này, Đảng Cộng sản Trung Quốc dường như đang viện đến những biện pháp cuối cùng trong nỗi lo sợ lung lay chính quyền độc tài. Liệu người dân nước này sẽ đứng lên để cứu lấy mảnh tự do cuối cùng còn sót lại?

(Xã Luận báo in TVTS số 1696 phát hành ngày 26.09.2018)