Chỉ mới cách đây hơn một năm thôi, Thủ tướng Canada Justin Trudeau còn đích thân tới thăm Bắc Kinh với mong muốn xây dựng một thỏa thuận thương mại tự do với cường quốc cộng sản Trung Quốc. Thế mà giờ đây, mọi thứ dường như đã thay đổi. Nguyên do là từ vụ Canada bắt giữ Giám đốc Tài chính kiêm Phó Chủ tịch tập đoàn Huawei – Mạnh Vãn Chu hồi tháng 12 năm ngoái, theo yêu cầu dẫn độ từ phía Mỹ. Tập đoàn này bị cáo buộc là đã ngầm cung cấp thiết bị cho Iran bất chấp lệnh trừng phạt của Washington. TT Trudeau có lẽ không lường được rằng mình đã đụng phải tổ siêu kiến lửa và bao cái giá đắt sẽ phải trả.

Đầu tiên là việc lần lượt cựu nhân viên ngoại giao Michael Kovrig và doanh nhân Michael Spavor bị chính quyền Trung Quốc bắt giữ chỉ sau khi bà Mạnh bị bắt ít ngày. Hai công dân Canada này được cho là đang bị giam biệt lập, không cho tiếp cận với luật sư, trong các căn phòng được chiếu sáng 24/24 giờ. Họ bị chính quyền cộng sản  cáo buộc, tuy nhiên chưa bị kết án chính thức, là phạm tội nghiêm trọng về “tham gia vào các hoạt động gây đe dọa tới an ninh quốc gia của Trung Quốc”.

Và như thế, mối quan hệ đối đầu đã chính thức mở ra giữa quốc gia Tây phương Canada, nơi luôn tự hào là đứng đầu trong lĩnh vực nhân quyền  với gã khổng lồ cộng sản châu Á, nơi vẫn thường được biết đến với lối hành xử “tự cho mình cao hơn luật, mặc kệ thông lệ quốc tế”. Căng thẳng lại tiếp tục gia tăng lên một mức mới khi chính quyền Trung Quốc bất ngời mở phiên tòa xét xử lại đối với công dân Canada, Robert Schellenberg. Người này trước đó đã bị xử 15 năm tù giam với tội danh lên kế hoạch vận chuyển ma túy từ Trung Quốc vào Úc.  Tuy nhiên trong phiên tòa mở lại hôm thứ Hai tuần qua, Schellenberg đã bị tòa Trung Quốc tuyên mức án tử hình.

Phía Canada lên án chính phủ cộng sản áp dụng luật một cách “độc đoán và tùy tiện” chỉ để nhận được Trung Quốc chỉ trích và phản bác lại là “hết sức không hài lòng”. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng ra tuyên bố yêu cầu Canada tôn trọng chủ quyền cũng như hệ thống luật pháp của quốc gia này, đồng thời ngừng đưa ra những bình luận như trên.

Vậy tòa án Trung Quốc có phải thực sự chỉ làm đúng theo luật? Hay là đã bẻ gãy công lý để phục vụ mục đích chính trị? Xin nêu ra một số điểm sau để chúng ta tự trả lời. Robert Schellenberg bị bắt vào cuối năm 2014 sau khi bị phát hiện cùng những người khác lên kế hoạch vận chuyển 222 kg ma túy đá sang Úc. Quá trình điều tra và xét xử kéo dài hơn 2 năm rưỡi cho đến khi anh ta bị tòa tuyên phạt 15 năm tù giam vào năm 2018. Thế nhưng, lần xử lại chỉ diễn ra trong vỏn vẹn một ngày, với mức án nhanh chóng được nâng lên thành tử hình, trong khi không có thêm bằng chứng nào để cáo buộc thêm tội trạng. Và điều lạ là, trong lần xử lại này, chính quyền Trung Quốc đã gửi lời mời đến các tổ chức truyền thông nước ngoài tới tham dự và đưa tin, điều được cho là bất thường so với tiền lệ của nước này. Điều dễ dàng nhận thấy là, mạng sống của người tù này dường như đang được nhà nước Trung Quốc sử dụng để làm ‘con tốt’ mặc cả và gây áp lực lên Canada.

Tại sao Trung Quốc nhắm vào Canada mà không phải Mỹ, nơi đưa ra lệnh dẫn độ bà Mạnh? Theo Brian Lee Crowley, giám đốc Viện Macdonald-Laurier tại Ottawa, “đó là bởi họ thấy chúng ta vừa là nước yếu vừa mong muốn xây dựng các mối quan hệ về kinh tế bền chặt hơn với Trung Quốc”. Dường như gã khổng lồ cộng sản này khá tin tưởng vào việc sẽ đạt được điều mong muốn từ Canada.

Và điều mà chúng ta tò mò theo dõi đó là xứ sở lá phong sẽ giải quyết thách thức như thế nào trước một Trung Quốc ngang ngạnh không từ thủ đoạn. Hiện phía luật sư của bà Mạnh vẫn đang ra sức chống lại khả năng bị dẫn độ qua Mỹ, quá trình này có thể kéo dài thêm nhiều tháng, hoặc còn dài hơn nữa. Trong khi đó, thời gian mà Schellenberg được cho phép để thực hiện tiến trình kháng án cũng sẽ phụ thuộc vào chính phủ Trung Quốc cho phép bao lâu. Hai công dân khác vẫn đang bị giữ tại đây nhưng chưa được tuyên án chính thức. Do đó, chuyện vẫn còn dài, và chúng ta hãy chờ xem.

(Xã Luận báo in TVTS số 1713 phát hành ngày 23.1.2019)