Cựu Ngoại trưởng Alexander Downer cho rằng bao nhiêu điều dành cho Julian Assange vừa qua là một cú tát chính trị vào Hoa Kỳ. Nhà lãnh đạo ngoại giao ngồi ghế ngoại trưởng lâu nhất lịch sử Úc đặt câu hỏi: Nếu một tay hoạt động chính trị Tây phương đột nhập vào hệ thống thông tin an ninh bảo mật của Bộ Ngoại giao Thương mại và Bộ Quốc phòng đánh cắp và phát tán tất cả điện tín, điện thư, băng ghi âm điện đàm và khuyến nghị cho những tờ báo cánh tả thì Thủ tướng Anthony Albanese và các bộ trưởng của ông sẽ cảm thấy như thế nào?

Và nếu cũng một tay tin tặc đó đang đối diện với các cáo buộc tấn công tình dục ở Thụy Điển lại tìm cách trốn vào tòa đại sứ của một chế độ tinh ranh để tránh ra tòa án, thì kẻ đó có đáng được gọi là một anh hùng của quốc gia, là một nhà báo điều tra tuyệt vời không?

Câu hỏi của ông Downer và của những người lo sợ vì những bí mật quốc gia bị tung lên mạng có thể ảnh hưởng đến tính mạng của các binh sĩ đã hay đang thi hành nhiệm vụ được giao phó đã bị làm ngơ. Thay vào đó, một tội nhân đã bị tuyên án bởi một đồng minh bị đánh cắp tài liệu mật lại được trả tự do,  trở về nước trên một chiếc máy bay riêng sang trọng, được hai đại sứ  của Úc ở Anh là Stephen Smith và đại sứ ở Mỹ là Kevin Rudd hộ tống trở về Canberra, và tội nhân được đón chào như một người hùng.

Để biết thêm chuyện đàng sau hậu trường ngoại giao, xin mời đọc một bài tường thuật của ký giả Dennis Shanahan.

Ngoại giao, mất lòng tin và trục trặc vào phút cuối suýt đánh chìm vụ Assange

Sau hơn một năm ngoại giao thầm lặng, toàn bộ thỏa thuận về vụ án hình sự gián điệp chống lại Julian Assange, người sáng lập WikiLeaks, gần như sụp đổ vào phút cuối vì sự ngờ vực lẫn nhau giữa Assange và cơ quan tư pháp Mỹ.

Đồng thời, có một mối đe dọa từ London vì cơ quan công tố của Anh lo ngại họ sẽ phải chịu trách nhiệm nếu người Úc bị buộc tội làm gián điệp chống lại Mỹ, bị giam trong một nhà tù của Anh, thực hiện “một cuộc chạy trốn” sau khi được thả ra khỏi hệ thống tư pháp Anh.

Đã có sự thay đổi quan trọng trong các cuộc đàm phán giữa nhóm pháp lý của Assange và Bộ Tư pháp Hoa Kỳ đồng ý nói chuyện trực tiếp về một thỏa thuận nhưng việc thi hành thỏa thuận đang bị đe dọa.

Chính tại đây, sự tham gia mang tính biểu tượng và pháp lý của hai nhà ngoại giao hàng đầu của Úc – Cao ủy Vương quốc Anh Stephen Smith và đại sứ Úc tại Washington Kevin Rudd – đã trở nên cần thiết cho việc hoàn tất thỏa thuận trong những ngày cuối.

Julian Assange bị áp tải tới Tòa Sơ Thẩm Westminster sau khi bị bắt tại London, Anh ngày 11/04/2019. Hình: Reuters

Smith, một cựu bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng, người từng chỉ trích hành động của Assange, đã phải hành động hợp pháp với tư cách là một “thừa phát lại” ký một thỏa thuận pháp lý rằng ông sẽ “giữ” hộ chiếu của Assange và “đi cùng” Assange đến khu vực tài phán của Hoa Kỳ, chịu trách nhiệm nếu Assange không xuất hiện.

Rudd, cựu thủ tướng và bộ trưởng ngoại giao, người từng bối rối trước sự tiết lộ của WikiLeaks, đã phải đồng ý có mặt trên đất Mỹ – Saipan thuộc Quần đảo-Mariana – để gặp và chào Assange xuất hiện tại tòa án rồi cùng Assange lên máy bay tới Úc.

Những điều kiện vào phút cuối này phải được đáp ứng để đảm bảo thỏa thuận nhận tội chấm dứt nhiều năm Assange bị giam cầm liên quan đến lệnh dẫn độ ở Anh.

Smith không phải còng tay mình vào tay  Assange và Rudd không phải làm con tin nhưng hiệu quả vẫn như nhau.

Assange đã có thể yêu cầu Úc cung cấp các nhà ngoại giao hàng đầu của Úc, những người đã làm việc để trả tự do cho ông trong hơn một năm, đi cùng ông trong chuyến hành trình bằng máy bay thuê kéo dài 40 giờ.

Cả Smith và Rudd đều có mối quan hệ đối chọi với Assange trước đây –Smith cực kỳ chỉ trích việc rò rỉ hàng nghìn tài liệu bí mật đe dọa tính mạng của các lực lượng đồng minh– nhưng cả hai đã dành cả năm qua ở London và Washington để tìm cách tìm cho được một giải pháp mà Rudd mô tả hôm thứ Sáu tuần qua là một điều khó chịu trong mối quan hệ Mỹ-Úc.

Tất cả các bên đều lo ngại vấn đề Assange đang tạo ra một động lực có thể làm tổn hại đến mối quan hệ ưu tiên về tình báo và tàu ngầm chạy bằng năng lượng nguyên tử AUKUS giữa ba quốc gia, và tạo cho  Đảng Lao động đối kháng và chống lại Mỹ.

Có những lo ngại rằng nếu có bất cứ điều gì xảy ra với công dân Úc khi đang ở trong nhà tù ở Anh để chống lại cáo buộc dẫn độ của Hoa Kỳ, thì tất cả các đối tác của AUKUS sẽ bị thiệt hại nghiêm trọng.

Tuy nhiên Assange đã từ chối đặt chân lên lãnh thổ lục địa Hoa Kỳ và Bộ Tư pháp Hoa Kỳ từ chối cho phép anh ta xuất hiện tại một tòa án ảo kiểu Covid để nộp đơn mặc cả nhận tội.

Không bên nào tin tưởng bên kia hoặc muốn chịu trách nhiệm về việc Assange trốn tránh phán quyết, không xuất hiện trước phán quyết thực sự của tòa án Hoa Kỳ hoặc từ bỏ cam kết long trọng nhằm đáp ứng thỏa thuận nhận tội coi những năm tù của Assange là thỏa mãn bản án vì tội gián điệp.

Anh Quốc không muốn mạo hiểm thả Assange rồi không đồng ý đối mặt với công lý Mỹ; Assange không muốn mạo hiểm để Mỹ vi phạm thỏa thuận và tống ông vào tù; và Hoa Kỳ không muốn Assange tránh xuất hiện tại tòa án Hoa Kỳ.

Ngoài ra còn có áp lực bầu cử ngày càng tăng của cuộc tổng tuyển cử ở Anh, cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11 và cuộc bầu cử ở Úc phải triệu tập sau 9 tháng nữa.

Chính tại đây, Smith, người đã nỗ lực thiết lập mối quan hệ với Assange trong một năm trở lên, và Rudd, người đã làm phiền các quan chức Mỹ bằng sự ủng hộ chính thức của thủ tướng, đã dựa trên công việc trước đây của họ để cứu vãn thỏa thuận đang bị đe dọa vào những phút cuối cùng.

Tại London, trong một phiên tòa kín vào tuần trước, Smith đã phải đồng ý với các cơ quan công tố Anh để ký bảo đảm cho Assange về việc ông ta được thả khỏi nhà tù Belmarsh ở London; đồng ý đi cùng Assange ra khỏi lãnh thổ Anh tại sân bay Stansted; và “giữ” hộ chiếu cũng như giấy thông hành của Assange cho đến khi máy bay thuê đến Saipan.

Trong khi Smith không có quyền hợp pháp để làm cảnh sát trưởng và buộc Assange lên máy bay hoặc kiểm soát hộ chiếu của ông ta, thì chính quyền Anh đã chấp nhận thỏa thuận việc “đi cùng” ông ta và “giữ” hộ chiếu và thị thực.

Sau đó, Rudd, với tư cách là đại sứ Hoa Kỳ của Úc, đã phải đồng ý đón máy bay trên đất Mỹ, với Smith và Assange trên máy bay, và tính toán thẩm định để tổ chức chuyến đi từ sân bay đến khách sạn, rồi đến tòa án Hoa Kỳ, rồi quay lại ra sân bay để khởi hành đi Úc.

Julian Assange bước ra cửa máy bay đáp xuống Thủ đô Canberra đưa nắm tay như biểu hiệu của một sự chiến thắng, 26/06/2024. Hình: Reuteurs

Đối với hai nhà ngoại giao, làm việc ở cấp cao nhất với tư cách là những người được bổ nhiệm chính trị, đó là về ngoại giao thầm lặng; đối với Anthony Albanese, có một sức hấp dẫn không thể cưỡng lại được khi tuyên bố một chiến thắng vì tự do, điều sẽ khó giải thích ở Mỹ và không phù hợp với cách đối xử của thủ tướng với các nhân viên Quốc phòng Úc bị đe dọa và bị thương bởi các hành động nguy hiểm của hải quân Trung Quốc.

Tại tòa án Saipan, không có một bước đánh dấu đơn giản nào mà là một cuộc kiểm tra nghiêm ngặt để đảm bảo Assange đồng ý với lời nhận tội và để biện minh rằng 4 năm ngồi tù ở Anh trong quá trình dẫn độ tương đương với thời gian mà những người khác phải ngồi tù trong các vụ gián điệp WikiLeaks

Hoa Kỳ muốn tính thời gian dẫn độ trong tù -bốn năm- chứ không phải bảy năm sống lưu vong trong đại sứ quán Ecuador ở London để tránh các cáo buộc tấn công tình dục, giống như hình phạt tương đương với những người khác.

Mặc dù trước đây Smith và Rudd đều không ủng hộ Assange, trong khi họ không muốn dành nhiều ngày đi trên máy bay hoặc xuất hiện trước công chúng với Assange, và cũng như khi họ không phát biểu công khai nếu không có sự hỗ trợ của Bộ Ngoại giao –Rudd đã trả lời một cuộc phỏng vấn , Smith thì không – cả hai đều làm việc để giải quyết vấn đề “khó chịu” và không tìm cách đưa ra quan điểm chính trị, mặc dù có những tuyên bố cho rằng họ đang tìm kiếm sự nổi tiếng.

Cả hai đều đã quay trở lại Anh và Mỹ, nơi họ phải giải thích thỏa thuận được thực hiện như thế nào, tại sao, và sự tham gia của họ.

Chính Thủ tướng Albaenese đang phải đối mặt với phản ứng dữ dội về việc ông đối xử với Assange như một anh hùng trở về nước, người đã xứng đáng có được một cuộc họp báo vào đêm khuya để thông báo về sự tự do của ông ta  và cuộc điện thoại đầu tiên từ thủ tướng như một lời chào mừng trở về nhà mà không có sự lên án tương tự Smith, và Julia Gillard, người giữ chức  Bộ trưởng Quốc phòng cách đây nhiều năm.

(Trích báo điện tử www.etvts.com.au số 1990 phát hành Thứ Tư 03/07/2024)