THE HAGUE – Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) đã kết án một thủ lĩnh của lực lượng dân quân Janjaweed vì đóng vai trò chủ chốt trong chiến dịch tàn bạo diễn ra tại khu vực Darfur của Sudan hơn 20 năm trước.

Đây là lần đầu tiên tòa án kết tội một nghi phạm về các tội ác xảy ra ở Darfur. Theo phán quyết, những hành động tàn sát hàng loạt và cưỡng hiếp tập thể này là một phần trong kế hoạch của chính phủ Sudan nhằm dập tắt phong trào nổi dậy ở khu vực phía tây đất nước.
Ali Muhammad Ali Abd–al-Rahman, còn được biết đến với biệt danh Ali Kushayb, giữ vẻ mặt lạnh lùng khi thẩm phán chủ tọa Joanna Korner đọc 27 cáo buộc mà ông bị tuyên có tội.

“Tòa xét thấy bị cáo phạm tội ngoài mọi nghi ngờ hợp lý đối với các tội danh bị truy tố,” bà Korner tuyên bố, đồng thời cho biết việc tuyên án sẽ được tiến hành sau.

Bà Korner mô tả chi tiết những hành vi tàn bạo, bao gồm cưỡng hiếp tập thể, tra tấn và giết người hàng loạt. Bà cho biết có lần Abd-al-Rahman đã ra lệnh đưa khoảng 50 dân thường lên xe tải, đánh đập một số người bằng rìu, rồi bắt họ nằm xuống đất và ra lệnh cho binh lính bắn chết họ.

“Bị cáo không chỉ ra lệnh… mà còn trực tiếp tham gia vào các vụ đánh đập và có mặt tại hiện trường khi ra lệnh hành quyết những người bị giam giữ,” thẩm phán ICC nói.

Các công tố viên cáo buộc Abd-al-Rahman là một thành viên cấp cao của lực lượng dân quân khét tiếng Janjaweed, lực lượng đã “nhiệt tình” tham gia vào các tội ác chiến tranh.
Tuy nhiên, Abd-al-Rahman, sinh khoảng năm 1949, phủ nhận toàn bộ cáo buộc, nói với tòa rằng họ đã nhầm người.

“Tôi không phải là Ali Kushayb. Tôi không biết người này là ai… Tôi không liên quan gì đến những cáo buộc chống lại mình,” ông nói tại một phiên tòa vào tháng 12 năm 2024.
Nhưng bà Korner cho biết tòa “đủ cơ sở để khẳng định bị cáo chính là người được biết đến với tên Ali Kushayb”, bác bỏ lời khai của các nhân chứng bên bị.

Abd-al-Rahman đã chạy trốn sang Cộng hòa Trung Phi vào tháng 2 năm 2020, sau khi chính phủ Sudan mới tuyên bố sẽ hợp tác với cuộc điều tra của ICC.

Ông nói rằng mình sau đó đã tự ra đầu thú vì “tuyệt vọng” và lo sợ bị chính quyền giết hại.

Xung đột ở Darfur bùng nổ khi các bộ tộc không thuộc sắc tộc Ả Rập nổi dậy chống lại chính phủ do người Ả Rập chi phối ở Khartoum, cáo buộc họ phân biệt đối xử có hệ thống.

Chính phủ Sudan khi đó đã đáp trả bằng cách triển khai lực lượng Janjaweed — lực lượng được tuyển mộ chủ yếu từ các bộ tộc du mục trong khu vực.

Liên Hiệp Quốc ước tính khoảng 300,000 người đã thiệt mạng và 2.5 triệu người khác phải rời bỏ nhà cửa trong cuộc xung đột tại Darfur trong những năm 2000.

Trong quá trình xét xử, công tố viên trưởng của ICC cho biết Abd-al-Rahman và lực lượng của ông ta “đã gieo rắc kinh hoàng trên khắp các vùng của Darfur”.

“Họ đã gây ra đau đớn và tổn thương nghiêm trọng cho phụ nữ, trẻ em và đàn ông trong các ngôi làng mà họ đi qua,” ông Karim Khan – người sau đó đã từ chức vì đối mặt với cáo buộc sai phạm tình dục – phát biểu.

Abd-al-Rahman cũng được cho là đồng minh thân cận của cựu Tổng thống Sudan Omar al-Bashir, người đang bị ICC truy nã vì tội diệt chủng.

Ông Bashir, người nắm quyền gần ba thập kỷ, đã bị lật đổ và bắt giữ vào tháng 4 năm 2019 sau nhiều tháng biểu tình tại Sudan.

Tuy nhiên, ông vẫn chưa bị dẫn độ sang ICC tại The Hague, nơi ông còn phải đối mặt với các cáo buộc tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người.

Các công tố viên của ICC hiện đang hy vọng sẽ ban hành thêm các lệnh bắt giữ mới liên quan đến cuộc khủng hoảng hiện nay ở Sudan.

Kể từ năm 2023, hàng chục nghìn người đã thiệt mạng và hàng triệu người khác phải di tản trong cuộc chiến giữa quân đội Sudan và lực lượng bán quân sự Hỗ trợ Nhanh (RSF) — lực lượng có nguồn gốc từ dân quân Janjaweed.

Cuộc xung đột này, với những cáo buộc tội ác từ cả hai phía, đã đẩy quốc gia Đông Bắc Phi này đến bờ vực nạn đói, theo cảnh báo của các tổ chức cứu trợ nhân đạo.