(Bài của Thiên Ân/ TVTS) – Thoạt đọc cái tên Hán Việt Quan Kế Huy, có lẽ hầu hết độc giả không biết là ai, nhưng nếu Thiên Ân nhắc lại cuốn phim phiêu lưu mạo hiểm Indiana Jones and the Temple of Doom, sản xuất năm 1984, nhiều người sẽ nhớ ra đây là nam diễn viên “trẻ con” có nghệ danh Ke Huy Quan, 12 tuổi, ngày ấy nổi bật bên cạnh nhân vật chính Indiana Jones, do nam diễn viên Harrison Ford thủ vai.

Trước khi viết thêm về Quan Kế Huy, năm nay 51 tuổi, và hy vọng anh được đề cử giải Oscar 2023 cho nam diễn viên vai phụ, Thiên Ân xin có đôi dòng về đường đời và sự nghiệp của anh.

Hiện nay, nhắc tới Quan Kế Huy, các báo trong nước nếu không nổ là “Ngôi sao điện ảnh Việt Nam” thì cũng gọi là “diễn viên Mỹ gốc Việt”, có lẽ họ dịch từ mấy chữ “Vietnam-born American actor” (diễn viên Mỹ sanh ở Việt Nam) trên trang mạng Wikipedia; trong khi anh là người gốc Hoa 100%.

Quan Kế Huy – tức Ke Huy Quan trong tiếng Anh, và đôi khi lấy thêm nghệ danh Jonathan Ke Quan – sinh tại Sài Gòn năm 1971 trong một gia đình gốc Hoa có 9 người con. Quan Kế Huy nói thành thạo cả tiếng Việt lẫn tiếng Hoa (Quảng Đông, Quan thoại).

Sau khi cộng sản chiếm miền Nam, năm 1978 cả gia đình vượt biển, đi hai chuyến khác nhau: Kế Huy, ông bố và 5 anh em tới trại tỵ nạn Hương Cảng, bà mẹ và ba người con còn lại tới Mã-lai.

Năm 1979, cả gia đình được Hoa Kỳ nhận cho tỵ nạn và đoàn tụ tại vùng Sunland-Tujunga, gần Los Angeles, California.

Năm 1983, một người phụ tá của đạo diễn Steven Spielberg tới trường tiểu học Castelar Elementary School tuyển một cậu bé Á đông để đóng thử vai “Short Round” trong cuốn phim Indiana Jones and the Temple of Doom sắp thực hiện.

Theo cốt truyện, nhân vật Short Round nguyên là một chú nhóc mồ côi 11 tuổi hành nghề móc túi tại Thượng Hải, sau đó trở thành một trợ thủ đắc lực của nhân vật chính Indiana Jones (Harrison Ford).

Cả Quan Kế Huy lẫn người em trai đều tham dự tuyển lựa với kết quả ông anh 12 tuổi được chọn, được đưa về Los Angeles để diễn thử trước mặt Steven Spielberg, và cuối cùng vị đạo diễn lừng danh đã chấm Quan Kế Huy. Cũng nên biết có tổng cộng hơn 6000 cậu bé tóc đen tham gia cuộc tuyển lựa này.

Vì Quan Kế Huy chưa từng xuất hiện trước ống kính, đạo diễn Steven Spielberg đã phải hướng dẫn cậu bé cách diễn xuất, đồng thời mướn một võ sư Thái cực đạo cấp tốc huấn luyện môn võ này cho cậu.

Kết quả vượt ngoài sự mong đợi của mọi người, Quan Kế Huy đã tỏ ra xuất sắc đến nỗi trong các poster quảng cáo phim, tên của cậu (Ke Huy Quan) được đứng ngang hàng với nam nữ diễn viên chính Harrison Ford và Kate Capshaw.

Qua vai trò đầu tiên trong sự nghiệp của mình, năm 1984 Quan Kế Huy đã đoạt giải Youth in Film Awards cho nam diễn viên trẻ vai phụ xuất sắc nhất, và qua năm 1985 được đề cử giải Saturn Awards cho nam diễn viên mới vào nghề.

Vai trò kế tiếp của Quan Kế Huy là Richard “Data” Wang trong cuốn phim phiêu lưu dành cho thiếu nhi có tựa The Goonies (1985) do Steven Spielberg viết kịch bản và sản xuất.

Năm 1986, Quan Kế Huy lại đoạt giải Youth in Film Awards cho nam diễn viên vai phụ xuất sắc, lần này là trong phim tập truyền hình tình cảm (gia đình) Together We Stand.

Quan Kế Huy cũng được ái mộ qua xuất hiện trong hai mùa của phim tập học đường Head of the Class…

Tuy nhiên, những bước đầu thuận lợi ấy đã không đem lại thành công đáng kể khi Quan Kế Huy bước vào tuổi trưởng thành. Trong 10 năm tiếp theo đó, anh chỉ được góp mặt trong vài cuốn phim điện ảnh và phim tập truyền hình, trong đó có cuốn phim Nhật Passengers (Norimono, 1987), đóng chung với nữ thần tượng ca nhạc Honda Minako, và Red Pirates (Hồng Hải Tặc) năm 1996, một sản phẩm hỗn hợp của Hương Cảng và Việt Nam bên cạnh Lý Hùng, Trương Ngọc Ánh…

Lần cuối anh xuất hiện trên màn ảnh là phim tập truyền hình Thích Long giả thái giám của Đài Loan, gồm 40 tập phát hành năm 2003.

Trước đó, vào năm 1998, thấy được những khó khăn trở ngại của các diễn viên Á châu tại thị trường phim ảnh Âu Mỹ, Quan Kế Huy đã quyết định chuyển sang lĩnh vực dàn cảnh và đạo diễn võ thuật trong các phim của Hương Cảng và Âu Mỹ bằng cách theo học Trường Nghệ Thuật Điện Ảnh (School of Cinematic Arts) tại University of Southern California, đồng thời bái võ sư lừng danh (kiêm cựu diễn viên) Tan Tao-liang làm sư phụ để nâng cao trình độ võ thuật (Thái cực đạo và Thiếu Lâm).

Sau khi tốt nghiệp năm 1999, Quan Kế Huy được đạo diễn võ thuật Corey Yuen mời sang Toronto, Canada để giúp ông đạo diễn các màn đánh đấm trong cuốn phim X-Men, và tiếp theo là phim The One (2001).

[Corey Yuen, tên tiếng Hoa là Yuen Kwai (phiên âm Hán Việt: Nguyên Khuê) năm nay 70 tuổi, xuất thân là một diễn viên, đạo diễn, kiêm nhà sản xuất phim ở Hương Cảng, về sau trở thành đạo diễn võ thuật cho các phim của Mỹ, khởi đầu là phim Lethal Weapon 4 (1998) của kép Mel Gibson, kế tới là X-Men (2000), và 6 trong số những cuốn phim của Jet Li (Lý Liên Kiệt) thực hiện tại Hoa Kỳ]

Năm 2004, Quan Kế Huy được đạo diễn Vương Gia Vệ (Wong Kar-wai) mời làm phụ tá cho ông trong việc thực hiện cuốn phim tình cảm 2046.

Diễn viên đang lên và… sắp già!

Sau hơn 20 năm ngưng xuất hiện trước ống kính, tới năm 2018, Quan Kế Huy đã nghĩ lại trước sự thành công vượt bực của cuốn phim Crazy Rich Asians.

Crazy Rich Asians (Những người Á châu giàu khủng khiếp) có lẽ đa số độc giả nếu chưa xem thì cũng phải nghe nói tới, là một hài kịch tình cảm dựa trên cuốn tiểu thuyết có cùng tựa của nhà văn Mỹ gốc Singapore Quan Khải Văn (Kevin Kwan), do đạo diễn Mỹ gốc Hoa J M Chu đạo diễn, là cuốn phim Mỹ thứ hai từ trước tới nay với toàn bộ diễn viên gốc Á châu; cuốn phim trước đó là The Joy Luck Club (Phúc Lạc Hội), năm 1993, có sự góp mặt của Kiều Chinh và France Nguyễn.

Truyện phim Crazy Rich Asians kể về một cô gái người Mỹ gốc Á châu đến Singapore để gặp mặt gia đình bạn trai và sửng sốt trước sự giàu có của gia đình anh, trong đó có bà mẹ “ba đầu sáu tay” (do Dương Tử Quỳnh thủ diễn).

Với phí tổn thực hiện 30 triệu Mỹ kim, Crazy Rich Asians đã thu vào 239 triệu, được ghi nhận là cuốn phim tình cảm hài kịch ăn khách nhất trong 10 năm qua, và đứng hạng sáu nếu tính từ xưa tới nay.

Về mặt nghệ thuật, theo trang mạng phê bình Rotten Tomatoes, Crazy Rich Asians được 90% trong tổng số 367 nhà binh phim ca tụng, với số điểm trung bình 7.6/10.

* * *

Trở lại với Quan Kế Huy, vai trò đầu tiên của anh sau khi quyết định “tái xuất giang hồ” là một vai phụ trong cuốn phim phiêu lưu Finding ‘Ohana (2019) của nữ đạo diễn gốc Đài Loan Jude Weng. Khi ấy “chàng” đã 48 tuổi!

Cùng thời gian “hai chàng Daniel” bắt đầu tìm diễn viên cho cuốn phim Everything Everywhere All at Once của họ, và Quan Kế Huy được thủ một vai.

(“Hai chàng Daniel” gồm hai người bạn học Daniel Kwan, gốc Hoa 36 tuổi, Daniel Scheinert, gốc Đức 35 tuổi, cùng hợp tác dưới nghệ danh “Daniels”. Họ khởi nghiệp với việc thiết kế và đạo diễn các video nhạc, và Everything Everywhere All at Once là cuốn phim điện ảnh thứ hai của họ).

Trước hết, phải nói Everything Everywhere All at Once, do “Hai chàng Daniel” viết kịch bản và đạo diễn, là một cuốn phim khác thường. Trong khi hai chàng gọi đây là một cuốn phim khoa học giả tưởng bi hài kịch (science fiction action cmedy-drama film) thì tờ The New York Times đã gọi là “một sự phối hợp giữa hài kịch đen, khoa học giả tưởng, kỳ lạ, võ thuật, và hoạt họa”.

Truyện phim xoay quanh nữ nhân vật Evelyn Quan Wang, trước kia kết hôn với Waymond Wang bất chấp sự phản đối của người cha khó tính, sau đó di dân sang Mỹ mở một tiệm giặt ủi, sanh được một cô con gái (Joy Wang) thì lại lesbian…

Một ngày nọ, hầu như tất cả mọi tại họa cùng đến một lúc với Evelyn: Waymond đòi ly dị, thanh tra sở Thuế đến làm khó dễ, Joy đem về một nàng girlfriend khác chủng tộc…

Thế rồi Evelyn gặp một phiên bản khác của ông chồng Waymond tới từ vũ trụ Alpha (Alphaverse). Anh nói cô là phiên bản Evelyn duy nhất có thể ngăn chặn Jobu Topaki, ác nhân đang muốn phá hủy sự yên bình của đa vũ trụ (multiverse); mà Jobu Topaki chính là phiên bản vũ trụ của cô con gái trời đánh (Joy)!.. Ngoài ra còn có những phiên bản của ông bố, của nữ thanh tra sở Thuế Deirdre Beaubeirdre trong các vũ trụ khác nhau. Evelyn phải học cách đi xuyên các vũ trụ, vận dụng mọi kỹ năng để chống lại cái ác.

Kết quả, khi mọi người trở lại vũ trụ của mình (trong đó có trái đất), mọi sự trở nên tốt đẹp, Waymond hủy đơn ly dị, cô girlfriend của Joy được gia đình đón nhận, nữ thanh tra sở Thuế đồng ý cho Evelyn khai thuế lại…

* * *

Vai nữ nhân vật chính Evelyn Quan Wang được trao cho đệ nhất nữ minh tinh Singapore Dương Tử Quỳnh (Michelle Yeoh), Quan Kế Huy thủ vai anh chồng ngớ ngẩn Waymond Wang, nữ diễn viên gốc Hoa Stephanie Hsu thủ vai cô con gái lesbian Joy Wang, nam diễn viên gốc Hoa gạo cội James Hong (93 tuổi) vai ông bố vợ, nữ diễn viên Mỹ Jamie Lee Curtis thủ vai nữ nhân viên sở thuế…

Ngay sau khi được trình chiếu vào cuối tháng 3/2022, Everywhere All at Once đã nhận được những lời ca tụng của cả các nhà phê bình lẫn khán giả.

Theo trang mạng Rotten Tomatoes, 95% trong tổng số 344 nhà phê bình đã ca tụng, với số điểm trung bình 8.6/10; về phần trang mạng Metacritic, thường bị xem là “khó tính”, đã cho tới 81/100…

Về phần các diễn viên, cả Dương Tử Quỳnh, Quan Kế Huy, lẫn  Stephanie Hsu (vai cô con gái Joy Wang) đều được ca tụng, có khác nhau chăng là tùy đối tượng mà Dương Tử Quỳnh hoặc Quan Kế Huy được ca tụng nhiều hơn.

* * *

Dương Tử Quỳnh (Michelle Yeoh), nữ diễn viên Mã-lai gốc Hoa  60 tuổi, cựu Hoa hậu Mã-lai (Miss World) 1983, vào năm 1997 được nằm trong danh sách “50 Most Beautiful People in the World” của tạp chí Mỹ People, năm 2008 được trang mạng phê bình Rotten Tomatoes bầu là “Đệ nhất nữ anh hùng của thể loại phim hành động từ xưa tới nay”, qua năm 2009 được nằm trong danh sách “35 Mỹ nhân Điện ảnh của mọi thời đại”.

Dương Tử Quỳnh cũng là nữ diễn viên Á châu duy nhất được thủ vai “đả nữ” trong một cuốn phim 007: Tomorrow Never Dies bên cạnh Pierce Brosnan vào năm 1997.

Hiện nay, một số nhà phê bình đã cho rằng vai Evelyn Quan Wang trong phim Everything Everywhere All at Once là vai hay nhất trong sự nghiệp diễn xuất của Dương Tử Quỳnh. (Tuy nhiên, Thiên Ân cho rằng có thể họ đã quá lời, bởi vì đa số đều cho rằng vai nữ kiếm sĩ Du Tú Liên (Yu Shu Lien) trong phim Ngọa Hổ Tàng Long (Crouching Tiger, Hidden Dragon) mới là vai trò đạt nhất của Dương Tử Quỳnh!

Nhưng cho dù được ca tụng hết lời, được tạp chí Time đưa vào danh sách 100 nhân vật tạo ảnh hưởng mạnh nhất thế giới (world’s 100 most influential people) trong năm 2022, hy vọng được đề cử Oscar diễn xuất của Dương Tử Quỳnh ra vẻ rất mong manh, bởi vì xưa nay Hàn lâm viện Điện ảnh Hoa Kỳ thường có khuynh hướng trao giải Oscar diễn xuất (vai chính) cho những cuốn phim bi kịch hơn là phim hài kịch, phim hoạt động hay khoa học giả tưởng.

Về phần Quan Kế Huy cũng nhận được những “cơn mưa” lời khen ngợi qua vai ông chồng ngờ nghệch trong Everything Everywhere All at Once. Tạp chí điện ảnh uy tín Variety của Mỹ còn tiên đoán chắc chắn chàng diễn viên 51 tuổi sẽ được đề cử giải Oscsr diễn xuất vai phụ năm 2023 (trong phim Everywhere All at Once không có vai nam nhân vật chính).

Nếu được đề cử, Quan Kế Huy sẽ trở thành nam diễn viên gốc Á châu thứ 10 được tranh giải nam diễn viên phụ trong lịch sử giải Oscar. Nhưng trong số 9 người trước đó, mới chỉ có một người duy nhất đoạt giải là Haing S. Ngor của Căm-bốt trong phim The Killing Fields (1984).

Nhưng cho dù không được đề cử giải Oscar diễn xuất, Quan Kế Huy cũng không lo thất nghiệp; tháng 2 năm nay, hãng phim Disney đã loan báo Quan Kế Huy sẽ tham gia bộ phim tập truyền hình American Born Chinese, và vào tháng 9 vừa qua, cũng hãng Disney đã loan báo họ Quan sẽ tham gia mùa thứ hai của phim tập khoa học giả tưởng Loki do Marvel Cinematic Universe thực hiện.

Nhiều người còn tin rằng rồi đây Quan Kế Huy sẽ thế chỗ Jackie Chan (Thành Long) trong thể loại phim hoạt động hài kịch.

Cũng cần viết thêm, khi khởi sự tìm người để thủ vai Waymond Wang trong phim Everything Everywhere All at Once, hai chàng Daniel dự tính mời Jackie Chan nhưng sau đó đã thay đổi ý định vì sợ bị khán giả thuộc thành phần “chống Trung Cộng” tẩy chay!

Cũng xin được viết thêm, vào thời gian Hương Cảng được Anh quốc trao trả lại cho Trung Cộng (1997), Jackie Chan là một trong những nhân vật nổi tiếng đứng về phe “tự do dân chủ” nhưng sau đó dần dần thay đổi lập trường, cuối cùng trở thành cái loa tuyên truyền cho chế độ cộng sản Bắc Kinh. Năm 2021, khi Jackie Chan gọi cuộc bầu cử Tổng thống ở Đài Loan (Trung Hoa Quốc Gia) là “một trò hề” và bày tỏ ước vọng được gia nhập Đảng Cộng Sản Trung Hoa, đã bị khán giả và các tổ chức đấu tranh cho tự do dân chủ kịch liệt lên án và kêu gọi khán giả tẩy chay (theo Wikipedia).

(Trích báo giấy TVTS số 1914  phát hành ngày 31.11.2022)