Dự kiến sẽ ký kết trong khuôn khổ lễ kỷ niệm 50 năm độc lập của Papua New Guinea vào ngày hôm nay, hiệp ước quốc phòng giữa nước này và Úc đang vấp phải làn sóng phản đối từ cả giới chính trị và quân sự cấp cao tại PNG, khiến quá trình ký kết bị đình trệ vào phút chót.

Người phản đối nổi bật nhất là cựu Tổng tư lệnh quân đội PNG, tướng Jerry Singirok, người từng có vai trò quan trọng trong cuộc khủng hoảng Bougainville. Ông cảnh báo rằng hiệp ước có thể xâm phạm nghiêm trọng đến chủ quyền quốc gia, đi ngược lại chính sách đối ngoại “bạn với tất cả, thù với không ai” của PNG, và tiềm ẩn nguy cơ lôi kéo nước này vào một cuộc xung đột trong tương lai – đặc biệt nếu Úc và Trung Quốc đối đầu liên quan đến vấn đề Đài Loan.

Lãnh đạo phe đối lập, ông Douglas Tomuriesa, dù ủng hộ việc tăng cường hợp tác quân sự với Úc, cũng bày tỏ lo ngại sâu sắc về các khía cạnh hiến pháp, pháp lý và thực thi. Ông nhấn mạnh rằng bất kỳ thỏa thuận nào cho phép lực lượng nước ngoài hoạt động trên lãnh thổ PNG, hoặc tuyển dụng công dân PNG vào quân đội nước ngoài, đều đặt ra vấn đề về chủ quyền.

Hiệp ước này – được mô tả là có cấp độ tương tự như liên minh ANZUS giữa Úc, Mỹ và New Zealand – sẽ cho phép hai nước hỗ trợ lẫn nhau nếu một bên bị tấn công trong khu vực Thái Bình Dương. Tuy nhiên, nó cũng có thể ngăn PNG ký các thỏa thuận an ninh với bên thứ ba, đặc biệt là Trung Quốc.

Dù Thủ tướng Úc Anthony Albanese khẳng định hiệp ước “tôn trọng hoàn toàn chủ quyền PNG” và đem lại “lợi ích rõ ràng cho cả hai bên”, việc nội các PNG không đạt được đủ số lượng bộ trưởng để thông qua văn bản vào đầu tuần đã khiến kế hoạch ký kết bị trì hoãn. Chính phủ PNG cho biết quy trình phê chuẩn vẫn đang diễn ra và thỏa thuận sẽ phải được trình lên quốc hội.

Thay vì ký kết hiệp ước như dự định, hai bên chỉ ký một tuyên bố chung. Thủ tướng PNG James Marape cho biết đây là sáng kiến do chính PNG đưa ra chứ không phải yêu cầu từ Úc, và phủ nhận hoàn toàn sự can thiệp từ Trung Quốc vào quyết định trì hoãn. Tuy vậy, ông cũng xác nhận PNG sẽ giải thích rõ nội dung thỏa thuận cho Trung Quốc, đối tác lâu năm của nước này.

Giới quan sát cho rằng việc không thể ký hiệp ước trong thời điểm biểu tượng như dịp quốc khánh PNG là một đòn giáng ngoại giao đối với ông Albanese – người tuần trước cũng đã  chứng kiến một thỏa thuận an ninh với Vanuatu thất bại. Dù vậy, Úc vẫn khẳng định sẽ tiếp tục hỗ trợ PNG hiện đại hóa quân đội, đầu tư hàng tỷ đô la và duy trì cam kết trong việc bảo vệ an ninh khu vực.