Tác giả: Nguyễn Phước

Nhận định. Người ta thường nói phòng bệnh hơn chữa bệnh, cũng như phòng cháy hơn chữa cháy. Vấn đề bảo vệ sức khỏe hay sự phòng ngừa bệnh tật ở người lớn tuổi đôi khi gặp khó khăn vì những bất ngờ.

Y học có khoa thống kê bệnh lý, một bệnh thường xảy ra nhiều nhất ở lứa tuổi nào sẽ có những trắc nghiệm để dò tìm bệnh sử dụng cho lứa tuổi ấy.

Đấy là “luật lệ” các bác sĩ đặt ra cho con người, khốn thay, đấng Tạo Hóa lại không bị trói buộc bởi những luật lệ này, vì vậy không thiếu những trường hợp ngoại lệ và đó chính là lý do gây tử vong.

Đối với người cao niên, khoa triệu chứng học áp dụng cho nhi khoa và người lớn thường không hữu hiệu nếu áp dụng cho người già (trên 65 tuổi). Vì vậy, y học mới hình thành lão khoa, một khoa học chuyên môn riêng biệt, cần được nghiên cứu và giảng dạy thêm để các bác sĩ có khả năng hiểu biết sâu rộng hơn trong sự chữa trị.

Có một số bệnh hiện nay được xem là những quả bom nổ chậm, âm thầm hình thành để rồi phát triển mà bệnh nhân và bác sĩ gia đình, tổng quát toàn khoa (GP) đều không hay biết cho đến khi bệnh phát ra, sự chữa trị do đó trở nên khó khăn, nguy hại đến tính mạng bệnh nhân.

Những trường hợp điển hình nổi tiếng

Tháng sáu năm 2004, cựu tổng thống Bill Clinton được mời làm diễn giả trong Đại hội đảng Dân Chủ, ủng hộ cho ứng cử viên John Kerry.

Ông lên diễn đàn, trình bày hùng hồn, trôi chảy giống như trước đây hồi ông còn làm tổng thống. Ông tỏ ra vẫn còn phong độ, mặc dầu tóc có bạc màu, mặt bớt sắc đỏ của người hào hoa phong lưu công tử.

Nhưng chỉ một tháng sau đó, ông được đưa vào bệnh viện cấp cứu ở Nữu Ước để mổ tim làm by-pass do những động mạch tim bị nghẽn.

Mười tám tháng trước đó, TNS John Kerry cũng được đưa vào bệnh viện ở Baltimore để cắt bỏ tiền liệt tuyến (prostate gland). Sức khỏe của TNS rất tốt, chẳng có dấu hiệu bệnh tật gì, vậy mà một cuộc trắc nghiệm máu và chọc dò tiền liệt tuyết để dò bệnh đã cho thấy ông có dấu hiệu ung thư đang phát triển.

Cả hai nhân vật nổi tiếng trên chính trường Mỹ đều có mang trong người “bom nổ chậm”. Rất may bác sĩ đã can thiệp kịp thời, tháo gỡ ngòi nổ để bom trở nên vô hiệu, tính mạng bệnh nhân được bảo toàn.

Trường hợp ông Clinton thật hy hữu. Thình lình ông thấy đau nhói nơi ngực, một cơn đau chưa hề có trước đây, vì các bác sĩ tim mạch cũng như chuyên gia về phổi thường khám định kỳ cho ông đã chẳng tìm ra dấu hiệu bệnh lý nào để cảnh giác.

Trường hợp của TNS Kerry cũng vậy, ông chẳng hề có dấu hiệu bị viêm tiền liệt tuyến hay ung thư. Đường tiểu của ông bình thường, vòi nước tiểu không bị nhỏ đi do ống tiểu bị chèn ép bởi tiền liệt tuyến.

Cựu tổng thống Reagan tuy lớn tuổi nhưng cũng chẳng có triệu chứng gì để các bác sĩ chuyên về bệnh tiêu hóa phải bận tâm. Thế rồi một trắc nghiệm nội soi hậu môn và đại tràng đã cho thấy ông bị ung thư đại tràng ở thời kỳ phát triển trầm trọng, may không làm tổn thất đến niêm mạc ruột già. Phẫu thuật đã cứu ông thoát chết.

Cả ba trường hợp nêu trên, phẫu thuật đã được áp dụng kịp thời nên tính mạng bệnh nhân được bảo đảm.

Do đó những trắc nghiệm, thử nghiệm như pap smear, chụp hình Xquang vú, nội soi đại tràng, thử nghiệm chelesterol huyết, thử nghiệm PSA v.v… đều là yếu tố cần có để theo dõi sức khỏe của bệnh nhân. Thế nhưng y học cũng không thể chắc chắn bảo đảm 100% bệnh tật sẽ không xảy ra.

Lý do thứ nhất là bệnh đã âm thầm phát triển theo phương cách vi mô, ở sâu trong các bộ phận của cơ thể. Do đó dù cho máy dò tìm Scanner tối tân nhất cũng khó phát giác một ung bướu, cho đến khi hàng triệu tế bào ung thư hiện diện. Như trường hợp bệnh tim mạch, những thử nghiệm không thể tìm ra nguyên nhân cho đến khi lưu lượng máu trong các động mạch tim bị tắt nghẽn 70%.

Lý do thứ hai là không có trắc nghiệm hay thử nghiệm nào có thể chính xác 100%.  Nhiều thử nghiệm có thể dò tìm ra bệnh sớm, thế nhưng tất cả đều không hoàn hảo.

– Bệnh tim mạch

Loại bệnh chiếm hàng đầu sự chú ý của y giới Mỹ. Cựu tổng thống Clinton là một nhân vật quan trọng, giàu sang có thừa, sinh trưởng trong một gia đình có gen liên hệ đến bệnh tim, lại có thử nghiệm cholesterol huyết cao. Nhưng sự chẩn đoán sai chạy vì sự kết dính Atherosclerosis (những mảnh cáu ghét của mỡ) vào thành mạch được diễn ra âm thầm hàng năm trước khi xảy ra triệu chứng đau nhức nơi ngực.

Tháng tám năm 2004, căn bệnh gây ra chứng đau nhói vì cơ tim đòi hỏi nhiều máu hơn, nhưng nhiều động mạch tim của ông Clinton đã bị nghẽn vì thế lưu lượng máu nuôi tim bị hạn chế. Ông cựu tổng thống có được may mắn là ông đang ở tại Nữu Ước (không phải ở VN hay Phi Châu) nên ông đã được đưa ngay vào một bệnh viện hàng đầu của nước Mỹ.

Sự trắc nghiệm cho thấy nhiều động mạch tim đã bị nghẽn thế nhưng may mắn sự việc chưa gây nguy hại cho cơ tim. Nhiều bệnh nhân kém may mắn hơn khi bị tai biến tim được đưa vào bệnh viện thì sự nghẽn động mạch đã gây nguy hại cho cơ tim vì thế không thể hồi phục.

Cựu tổng thống Clinton được làm trắc nghiệm cấp cứu sau đây: Một chiếc ống nhựa (catheter) được đưa vào động mạch vành của cơ tim, rồi bơm một chất cản quang. Sau đó chụp hình Xquang cho thấy rõ một số động mạch tim của ông bị nghẽn. Đây là một loại trắc nghiệm có tính cách gây hấn (invasive) lại có thể gây tai biến, do đó bác sĩ khó lòng khuyến cáo một người không có triệu chứng bệnh tim phải làm.

Vì vậy bác sĩ chỉ trông cậy vào các trắc nghiệm không gây hấn (non invasive) mà thôi. Gần đây có siêu kỹ thuật CT và MRI scans những động mạch tim, làm scans vừa đắt tiền lại không chính xác so với những trắc nghiệm cổ điển khác.  Có người hy vọng vào sự phối hợp những trắc nghiệm rẻ tiền có thể có giá trị như những trắc nghiệm siêu kỹ thuật rất đắt tiền.

Một số bác sĩ thì căn cứ vào những thử nghiệm cholesterol, những trắc nghiệm máu hiện đại hơn như sử dụng C-reactive protein và Interleukin-6, tìm Lipoprotein (a) tìm những dấu hiệu tiền tiểu đường như Hemoglobin A1c, tìm Homocystein huyết, chất này thường làm hư hại thành mạch và những trắc nghiệm phản ánh một hư hại nhỏ của cơ tim.

– Ung thư tiền liệt tuyến

Trường hợp của TNS Kerry bị ung thư tiền liệt tuyến hoặc cố tổng thống de Gaulle, đều được làm phẫu thuật kịp thời trong lúc ung thư âm thầm phát triển.

TNS Kerry may mắn được chẩn đoán chính xác nhờ trắc nghiệm PSA (prostate speufic antigen) cho thấy, yếu tố này trong máu gia tăng nên được phẫu thuật sớm. Do đó trắc nghiệm PSA đã biến đổi hẳn sự phòng ngừa và điều trị ung thư tiền liệt tuyến tại Mỹ.

Thống kê cho thấy, phẫu thuật đã cải thiện tuổi thọ của những người cao niên mắc chứng bệnh này.

– Ung thư vú

Chụp Xquang vú là phương sách cổ điển khá chính xác, nhưng MRI và siêu âm có thể sẽ trở thành trắc nghiệm cần thiết cho phụ nữ có nguy cơ cao về căn bệnh này.

Trắc nghiệm dùng cho những người có gen di truyền ung thư vú (gen BRCA1 và BRCA2) cũng cần thiết để chẩn đoán.

– Ung thư đại tràng

Sự sàn lọc đã cải thiện hẳn chẩn đoán căn bệnh này. Người trên 50 tuổi nên làm nội soi định kỳ đại tràng và thử nghiệm phân. Thống kê tại Mỹ cho thấy hơn một nửa số người Mỹ cao niên đã thực hiện trắc nghiệm nội soi đại tràng.

– Đột quị

Sự theo dõi những Atherosclerosis bám vào thành mạch những động mạch lớn ở cổ và chân có thể giúp để phòng ngừa tai biến đột quị. Tuy nhiên biến chứng của loại trắc nghiệm gây hấn này cũng hạn chế sự áp dụng cho một số lớn bệnh nhân.

Có quá nhiều trắc nghiệm cần được sử dụng để sàn lọc người có bệnh và người bình thường.

Chẳng hạn như thử nghiệm nước tiểu tìm ra hóa chất do những ung bướu vú tiết ra. Tìm dấu hiệu ung thư tử cung bằng thử nghiệm pap smear. Thử nghiệm phân và đàm để tìm ung thư đại tràng, ung thư phổi.

Càng ngày y học càng đào sâu để tìm hiểu bệnh tật con người do tạo hóa tạo ra. Thế nhưng con người vẫn bất lực để đối kháng trước những thách đố của tạo hóa. Tạo hóa tạo ra con người dễ dàng và cũng lấy đi sự sống của chúng ta chẳng khó khăn gì.