Cựu Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev qua đời ở tuổi 91. Tin ông Gorbachev chết đã được thế giới chú ý và bình luận trong khi Nga đang tiếp tục xâm lăng nước Ukraine, một cựu cộng hòa của Liên Xô, mở một cuộc chiến kéo dài hơn sáu tháng, gây đổ vỡ và chết chóc cho cả hai phía, chưa biết đến bao giờ sẽ chấm dứt và chấm dứt như thế nào. Ukraine sẽ bị sát nhập vào Liên bang Nga như trước năm 1991 hay độc lập như hiện nay? Ukraine sẽ chiếm lại bán đảo Crimea, những vùng đất ở miền đông hay chấp nhận bị mất 20% lãnh thổ như hiện nay?

Trong khi các nhà lãnh đạo trên thế giới chia buồn, bày tỏ lòng kính mến và vinh danh ông Gorbachev, người được giải Nobel Hòa bình năm 1990 vì có công chấm dứt Chiến tranh Lạnh trong hòa bình, những lãnh tụ độc tài coi Gorbachev là tai họa của họ.  Chẳng hạn Tổng thống Nga Vladimir Putin cho rằng chính Gorbachev là người đã làm cho nước Nga bị thu hẹp lại như ngày nay, bị đe dọa bởi tây phương và khối NATO khiến ông phải mở cuộc chiến giành lại Ukraine từ năm 2014. Sự tức giận này biểu lộ qua việc Putin đã không dành cho Gorbachev vinh dự quốc tang và dự lễ an táng, lấy lý do bận việc (chiếm lại Ukraine).

Mấy ngày trôi qua, báo chí ở Việt Nam chỉ loan tin các lãnh tụ thế giới  chia buồn và ca ngợi Gorbachev nhưng không nhắc gì đến thái độ lãnh tụ của họ như Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng hay “đồng chí” Chủ tịch Trung Cộng Tập Cận Bình.  Báo điện tử VietNamNet gọi Gorbachev “là một nhân vật gây chia rẽ”. Báo Quân đội Nhân dân đăng bài của nhà báo Nga cho rằng Gorbachev “đóng vai trò trong việc làm tan rã nhà nước rộng lớn” như Liên Xô. Còn báo Công Thương thì chạy bài với tít “Mikhail Gorbachev, kẻ phản bội khiến Liên Xô sụp đổ, qua đời” sau đó sửa lại “Cựu Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev qua đời”.

Phản ứng của báo chí lề đảng cho thấy lập trường và ý chí của các lãnh tụ Việt Nam kiên định tiến lên xã hội chủ nghĩa dù cái nôi của cộng sản và  xã hội chủ nghĩa đã tan banh từ năm 1991 khi Gorbachev từ chức tổng thống và các nước cộng hòa của Liên Xô lần lượt tuyên bố độc lập. Gorbachev cầm quyền từ năm 1985 đến 1991 cũng là thời gian mà Nguyễn Văn Linh làm tổng bí thư đảng Cộng sản Việt Nam. Gorbachev muốn duy trì một nước Liên Xô xã hội chủ nghĩa nhưng nhân đạo và dân chủ nên đã đưa ra chính sách thoáng hơn hầu cứu vãn tình hình kinh tế suy sụp bằng chủ trương “tái cấu trúc” và “mở cửa đổi mới” để người dân có tự do hơn hầu xây dựng đất nước. Việt Nam thời đó lệ thuộc vào Liên Xô về kinh tế (do nghèo đói) và an ninh quốc phòng (trước một đồng chí Trung Cộng thù địch) nên đã “cởi trói” về mặt ngôn luận khiến nhà báo, nhà văn  bắt đầu phê bình đảng như tờ Văn Nghệ do Nguyên Ngọc làm tổng biên tập hay các tiểu thuyết như “Thiên đường mù” của Dương Thu Hương và “Ly thân” của Trần Mạnh Hảo. Nhưng không giống đồng chí Liên Xô, cộng sản Việt Nam thấy nguy cơ mất quyền lực đến nơi nếu tiếp tục cởi trói nên Hà Nội vội ra lệnh đình chỉ mọi sự phê bình và đóng cửa trở lại, chấm dứt một thời kỳ trăm hoa đua nở kiểu Nhân văn Giai phẩm ngày trước. Nhờ vậy mà đảng cộng sản Việt Nam cùng tồn tại song song với đảng cộng sản Trung Hoa sau biến cố Thiên An Môn 1989, là một trong vài nước cộng sản còn sót lại ngày nay.

Tuy nhiên, hiện nay ở trong nước vẫn có những người nguyên là đảng viên, sĩ quan cao cấp quân đội, nhà báo đã có những bài chỉ trích chế độ và chủ nghĩa một cách mạnh mẽ như  nhà báo Nguyễn Thông, chê cười cái gọi là ngày “quốc khánh” lần thứ 77 tuần qua.

Chê cười là phải, bởi Nguyễn Phú Trọng vẫn kiên trì tiến lên xã hội chủ nghĩa mà không biết đến cuối thế kỷ này có đạt được không.  Còn Nguyễn Xuân Phúc thì gật gù nói sẽ đưa mô hình chuyên chính vô sản sang nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, dự kiến hoàn tất năm 2045. Liệu hai ông còn sống đến ngày đó không, nói gì cái đảng của các ông?

Gorbachev có thể hối hận vì đã làm Liên Xô tan rã. Ông đã bị cấm qua thăm Ukraine vì nói ông cũng sẽ làm như Putin đối với Crimea (sát nhập không đổ máu). Tuy nhiên, con người nhân bản Gorbachev đã yêu cầu phải chấm dứt ngay chiến tranh ở Ukraine hiện nay. Đó là di sản mà người lãnh giải Nobel Hòa bình 1990 để lại cho thế giới.

(Xã luận báo giấy TVTS số 1902, ngày 7.9.2022)