Rượu cỏ-nhắc (cognac):

(Trong phần này, rất có thể LNĐ sẽ vô tình lập lại một số chi tiết trong loạt bài của Thụy Văn, tuy nhiên vẫn xin giữ nguyên để bài viết có đầu có đuôi).

Gọi là rượu cognac bởi vì được làm ở hạt Cognac, miền Tây Nam nước Pháp, cũng giống như gọi là rượu champagne (sâm-banh) vì xuất xứ của nó là vùng Champagne. Đầu tiên cần phải đề cập tới hai chữ Cognac và Brandy.

Nhiều người – nhất là dân uống cognac – khẳng định cognac và brandy là hai loại rượu khác nhau, trong khi một số khác cho hai thứ chỉ là một loại rượu.

Thật ra, phe nào cũng đúng!… Giải thích?

Trước hết, giải thích chữ brandy. Brandy là rượu mạnh cất (distilled) từ nho (đã được ủ cho lên men), cũng giống như rượu whisky cất từ lúa mì lúa mạch, rượu để cất từ gạo nếp… Theo định nghĩa căn bản đó, cognac cũng chỉ là một loại brandy.

Nhưng bởi vì nó được cất từ một loại nho đặc biệt trồng ở hạt Cognac, nho được ủ, rượu được cất giữ cũng theo phương pháp đặc biệt của vùng này, cho nên hương vị, chất lượng của nó khác hẳn và vượt xa các loại brandy khác (dù là brandy của Pháp).

Tự điển Collins Concise đã định nghĩa: Cognac là loại brandy có phẩm chất cao, sản xuất tại hạt Cognac, Pháp Quốc. Tự điển Macquarie thì chi tiết hơn, cho biết cognac là rượu brandy được sản xuất tại hạt Cognac và “chỉ được phân phối từ một số địa điểm ấn định hợp pháp nằm quanh thị trấn Cognac”.

Như vậy, muốn cho đầy đủ, phải gọi những chai Martell, Rémy Martin, Courvoisier, Hennessy, Camus, Bisquit… là “Cognac brandy” (rượu brandy vùng Cognac). Nhưng gọi như thế thì dài dòng văn tự, người ta bèn rút ngắn lại là “rượu cognac”.

Cho nên nếu mình mời một ông Úc bà Mỹ nào đó uống cognac, mà họ xua tay “Tôi không uống brandy đâu” thì cũng đừng vội chê họ “dốt”, bởi vì ý họ chỉ muốn nói “Tôi không uống được rượu mạnh” mà thôi. Chỉ có người uống cognac (hoặc có kiến thức rộng rãi về rượu) mới để ý, mới biết phân biệt giữa cognac và brandy mà thôi.

XO-VSOP: độc quyền của cognac?

Cách đây ít năm, khi phong trào đi du lịch bắt đầu rộ, một số văn phòng du lịch của người Việt đã quảng cáo đại khái “mỗi vé máy bay về thăm quê hương hay đi ngoại quốc sẽ được tặng một chai rượu XO của Pháp”.

Dân không sành uống rượu nhưng đã từng được nghe người ta nói “XO” là loại rượu cao cấp nhất, thấy quảng cáo như thế cũng khoái, liền đem về nhà hãnh diện trưng bày trong tủ kính.

Nếu không được bạn bè, người quen (sành uống rượu) giải thích cho thì không bao giờ biết được cái chai rượu này chỉ là XO brandy chứ không phải XO cognac, mà một chai XO brandy thì giá chỉ tương đương với một chai whisky 12 năm tuổi (chẳng hạn Johnnie Walker nhãn đen), hiện nay giá khoảng 45-50 đô-l, tức rẻ hơn một chai cognac bình thường (VSOP), hiện giá khoảng 70-80.

Như vậy những chữ viết tắt VSOP và XO là “độc quyền” của rượu cognac?

Xin thưa, trên nguyên tắc thì không phải.

Trước hết nói về bốn mẫu tự VSOP mà ta thường thấy trên nhãn một chai rượu cognac. Đó là viết tắt của hàng chữ “Very Special Old Pale”, hoặc “Very Superior Old Pale”. Cũng theo tự điển Collins, VSOP dùng để chỉ bất cứ loại rượu mạnh, rượu port nào đã được cất giữ trong thùng gỗ từ 20 tới 25 năm trước khi vô chai.

Tới đây vòng vo Tam Quốc nói chuyện bên lề: tại sao rượu cognac của Pháp lại xài tiếng Anh? Muốn có câu trả lời chính xác thì phải hỏi mấy ông tây sáng lập ra các hãng rượu, mà giờ này thì họ đã về Thiên đường từ khuya rồi, cho nên LNĐ chỉ có thể đoán mò là ngày xưa dân Pháp thích xài tiếng Anh, cũng như dân Anh khoái xài tiếng Pháp.

Bằng cớ là Hoàng tộc Windsor – tức Hoàng gia Anh – cho tới nay vẫn giữ 4 chữ Dieu Et Droit (Thượng đế và Quyền hạn của Trẫm) trên phù hiệu của mình; đồng thời trên phù hiệu của Cảnh sát Victoria cũng chơi một câu tiếng Pháp Tenez La Loi (Hãy duy trì luật pháp), và mới chỉ đổi lại sang tiếng Anh (Uphold The Law) cách đây mấy năm mà thôi.

Trở lại với 4 chữ VSOP, trên nguyên tắc thì có thể ghi lên nhãn của bất cứ chai rượu brandy, rượu port nào có tuổi rượu từ 20 tới 25 năm, nhưng trên thực tế vì VSOP đã được các hãng rượu cognac sử dụng từ bao năm qua (trong khi các loại rượu khác không sử dụng), nên một khi nói tới VSOP, là dân uống rượu biết ngay đó là một chai cognac.

(VSOP đã được dân uống cognac diễn dịch thành nhiều câu rất hay ho, độc đáo, mà theo LNĐ thú vị nhất có lẽ là câu tiếng Pháp “Verser Sans Oublier Personne” – (Rót không sót một ai cả).

Còn XO? Xin thưa đó là viết tắt của chữ Extraordinary (tiếng Anh) hay Extraordinaire (tiếng Pháp), có nghĩa là “phi thường” (cũng có hãng không viết tắt là XO mà viết nguyên chữ Extraordinaire trên nhãn chai rượu). Thường thường, một chai XO cognac giá đắt gấp 2 lần rưỡi, hoặc gấp 3 lần một chai VSOP cùng hiệu. Hiện nay, trung bình một chai cognac XO giá từ khoảng $170 tới hơn $200.

Dĩ nhiên, tùy theo tuổi của rượu, có những chai cognac đặc biệt giá trên $500 , hoặc cả ngàn đô-la, nhưng ở đây chỉ nói về những loại phổ thông.

Cũng giống như trường hợp của VSOP, trên thực tế nói tới XO, là người uống rượu nghĩ ngay tới rượu cognac. Vậy khi quảng cáo tặng rượu XO mà không phải cognac thì cũng nên ghi rõ (chẳng hạn, XO brandy) để tránh bị hiểu lầm là cố tình “lập lờ đánh lận con đen”!

Nhưng cognac không chỉ có hai hạng VSOP và XO. Nếu không kể những chai đặc biệt (mắc tiền hơn XO) thì còn hai hạng khác.

Thứ nhất là các chai rượu pha chế để tạo ra mùi đặc biệt, không gọi là VSOP hoặc XO mà có tên riêng, chẳng hạn Cordon Bleu, Médaillon, Napoléon, v.v… Những chai này đương nhiên phải mắc tiền hơn VSOP, có khi giá gần bằng XO.

Thứ hai là hạng Very Special (gọi tắt là VS), nằm dưới hạng VSOP. Trước năm 1975, tổng số lần LNĐ được uống cognac có lẽ không đủ để đếm trên 10 đầu ngón tay, nên không dám quả quyết là vào thời gian đó đã có hạng VS hay chưa.

Nhưng theo như lời những tay uống cognac chuyên nghiệp thì VS chỉ mới có đây thôi. Họ nói rằng mục đích của các ông tây khi tung ra loại rượu này là để “dụ” những người thích được tiếng là “dân uống cognac” mà không biết rằng VS là hạng kém hơn VSOP, hoặc biết nhưng không có đủ tiền, hoặc không dám bỏ tiền mua VSOP (ở Úc, giá một chai VS bằng khoảng 2/3 giá VSOP – tức là bằng hoặc mắc hơn chút đỉnh so với một chai whisky Johnnie Walker nhãn đen, hay whisky Chivas Regal).

Không phải chỉ có LNĐ – con nhà lính tính nhà quan – mà hầu như người nào biết thưởng thức cognac cũng chê hạng Vs này. Nói cách khác, đối với LNĐ và các tửu sĩ ấy, VSOP đã trở thành tiêu chuẩn căn bản của cognac, ngon hơn thì càng tốt nhưng dở hơn là không được.

Từ VS cognac tới Mercedes C-class:

Dĩ nhiên, các ông tây đã phải nghiên cứu kỹ lưỡng, tính toán hơn thiệt rồi mới tung ra hạng VS cognac, nhưng kết quả là bên cạnh cái lợi trước mắt về mặt tài chánh (có thêm nhiều người uống cognac), đã không tránh khỏi cái hại về lâu về dài (tiếng tăm của mình). Tương tự những gì xảy ra cho cái “name” của Mercedes-Benz hồi gần đây.

Người chơi xe, hoặc thích nghiên cứu, tìm hiểu về xe hơi, hẳn đồng ý rằng nếu không tính những loại xe sản xuất hạn chế như Rolls-Royce, Bentley, Aston, Ferrari, Lamborghini, Massareti… thì Mercedes (tên đầy đủ là Mercedes-Benz) nói chung, là hiệu xe sang trọng nhất. Các hãng xe Âu châu nổi tiếng khác như BMW, Volvo, Audi, Porshe, saab… có thể cũng có những loại xé xịn, mắc tiền bằng, hoặc hơn Mercedes, nhưng người chạy những hiệu xe đó chắc chắn không được tiếng “sang” bằng người chạy Mercedes.

Riêng tại Úc, ngày xưa có xe Lexus của Nhật, và xe 4WD chưa được mấy người ta ưa thích, dân Miệt Dưới đã có một nguyên tắc “bất thành văn” về xe hơi như sau : bác sĩ+ chủ tịch, giám đốc công ty (president, director) ngồi Mercedes; luật sư +giám đốc thừa hành (manager, executive) lái xe BMW; nhà giàu căn cơ (hoặc sợ chết vì đụng xe) thì chạy Volvo.

Và cũng vào khoảng thời gian đó, nếu chỉ tính xe du lịch, hãng Mercedes có hai hạng chính là S-class và E-class (từ đó mới thêm thắt, thay đổi để có thêm SE, Sl, SEL…). tính bằng trị giá đô-la Úc hiện nay, không một kiểu S-class, E-class nào giá dưới $100,000.

Về sau, với mục đích cạnh tranh với các loại xe sang trọng giá rẻ hơn, đồng thời để cho “giấc mơ làm chủ xe Mercedes của quý vị dễ trở thành hiện thực hơn bao giờ hết”, Mercedes đã tung ra thị trường C-class, giá từ khoảng $80,000 một chiếc. Thời gian đầu, khá nhiều người đã mua C-class; họ có thể là những người đã từ lâu mơ ước được làm chủ một cái xế có gắn “ngôi sao ba cánh” (three point star), họ cũng có thể là người trước kia dự tính mua BMW, Volvo, Saab… nay thấy Mercedes rẻ nên thay đổi ý định…

Nhưng chỉ được một vài năm, “cơn sốt C-class” bị xìu. Bởi vì người ta tin rằng, theo đúng nguyên tắc “tiền nào của nấy”, một chiếc C190, C220… cho dù khi đóng cửa có “êm tai” (một trong những đặc điểm của Mercedes) như một chiếc E190, E220, và mức độ an toàn của khung phòng (chassis) có giống hệt, thì chắc chắn cũng đã bị bớt đi một số tiện nghi – nói cách khác, tiêu chuẩn “sang trọng” đã bị hạ xuống thấp hơn.

Đó là nói về giá trị vật chất, còn về tinh thần thì khi một chiếc C-class và một chiếc E-class đậu cạnh nhau, hoặc cùng ngừng lại ở đèn đỏ, người ngồi trên chiếc C-class chắc hẳn phải mang mặc cảm thua kém, còn người ngồi trên chiếc E-class thì nhìn sang, nếu không với ánh mắt “kẻ cả” thì cũng là ánh mắt “tội nghiệp” cho người thích xế Mercedes nhưng không có nhiều tiền, đành phải chạy C-class!

Một nhà báo viết về xe hơi đã cho rằng bên cạnh việc người chạy Mercedes C-class bị mang mặc cảm “khách hàng hạng hai” còn phải nói tới việc một số chủ nhân E-class, S-class không “happy” về việc hiệu xe sang trọng của mình nay cũng có những chiếc “rẻ tiền”. Không thể chấp nhận những “con ngựa cùng tàu” (same stable) như thế được. Tức là kẻ thì mặc cảm, người thì bất mãn.

Tại sao giữa 3-series và 5-series, hoặc 7-series của hãng BMW không xảy ra “hiện tượng” đó? Bởi vì, thứ nhất, ngay từ đầu, đã có đủ bằng đó series để tùy ý khách hàng kựa chọn; thứ hai, quan trọng hơn, sự phân hạng của hãng BMW mang tính cách lớn nhỏ (size) nhiều hơn là phẩm chất (quality), bằng cớ là trong mỗi series đều có thượng vàng hạ cám (thí dụ 3-series thì có 315, 320, 323, 325, 328…)

Suy ra, về mặt tiếng tăm, C-class đem lại hậu quả tiêu cực cho cái “name” Mercedes-Benz thể nào thì loại rượu Very Special (VS) cũng làm mất tiếng của rượu cognac như thế.

Tuy nhiên trong khi người chơi xe Mercedes C-class trước khi mua đã biết rõ xe của mình thua kém E-class thì đại đa số người mua rượu VS cognac không hề biết đây là hạng cognac dở nhất. Bởi vì nếu biết thì đã chẳng dại gì mang tiếng mua rượu “tiêu chuẩn thấp”, cho dù có tiết kiệm được 20 đô-la.

Bên cạnh đó, theo nhận xét của LNĐ, các ông tây mũi lõ còn “ma giáo”, ít khi viết tắt là VS mà thường chơi nguyên 2 chữ “Very Special” (Rất đặc biệt) chần dần trên chai rượu, khiến người không sành cognac cứ tưởng đây là rượu “chiến”!

LNĐ viết những điều này ra không phải để chê bai hay châm chọc người mua VS cognac, mà chỉ có mục đích góp ý với quý độc giả không rành về loại rượu này. Mua VS về uống trong gia đình thì không sao, mua để đãi đằng cũng còn được (vì chưa chắc khách đã là dân sành cognac), nhưng mua để làm lễ vật trong các đám cưới hỏi, hoặc mua để biếu “anh sui” thì không nên; bởi vì cho dù anh sui không biết, con anh sui cũng không biết, nhưng lỡ có người quen (vô tình) nói cho anh sui biết giá trị của cặp cognac Very Specail nó là “như dzậy”, thì sẽ mang tiếng. Thà mình biếu cặp whisky chiến (cũng giá cỡ VS cognac) thì lại không sao!

Eau-de-vie:

Mặc dù trên nhãn chai brandy XO Dorville có nói rượu này là phối hợp của nhiều loại Eau-de-vie (Nước của sự sống, hay Nước của cuộc đời) nhưng thông thường, nói tới Eau-de-vie là nói tới rượu cognac. Bởi vì, có thể nói mà không sợ quá lời, kể từ ngày ông No-ê (Noah) khám phá ra cách làm rượu (theo Cựu Ước) cho tới nay, không có loại rượu nào trên trần đời này ngon cho bằng rượu cognac.

Tả cái ngon của rượu bằng bút mực là việc làm ngoài khả năng của LNĐ, cho nên chỉ biết mời những ai chưa uống nên uống thử cho biết. Tuy nhiên, ít ra cũng có thể viết đôi chút về mùi thơm tuyệt vời của cognac. Bà xã của LNĐ là người không thích uống rượu, vậy mà chỉ sau một lần thử pha chút cognac vào ly coca cola, đã nhớ mùi thơm ấy suốt đời (mặc dù cognac mà pha coca là trật sách vở). Một bà bạn nọ, cũng không biết uống rượu mạnh, nhưng mỗi khi chồng uống cognac, dù là uống ở nhà mình hay nhà bạn bè, cũng đều yêu cầu đức lang quân “Anh cho em hửi một cái đi!”

Kể cả một số người không biết uống rượu, hoặc bị bác sĩ cấm uống rượu, khi có dịp cũng thường ngửi cognac “cho đời lên hương”.

Vậy, những ai chưa uống cognac thì nên uống thử, những ai nhất định không uống rượu cũng nên ngửi thử cho biết mùi. Trong Ngũ Giới của nhà Phật chỉ cấm UỐNG rượu chứ không cấm NGỬI rượu; hơn nữa ngửi mùi rượu cũng chẳng có hại gì cho sức khỏe (như ngửi khói thuốc), tại sao lại không ngửi thử:

Sống trên đời ngửi mùi cognac

Lên thiên đàng đã chắc có chưa!

(TVTS  702 – 8.9.1999)