BỘ MẶT THẬT của HCM của Nguyễn Thuyên do báo Nhân Quyền tái bản năm 2000: cuốn sách bị tố cáo là… đạo văn

Chuyên viên dịch thuật làm chứng

Trong ngày đầu của phiên tòa, qua sự chất vấn (examination) của luật sư nguyên đơn Evatt, tòa được biết về sự chuyên môn của ông Xuong Dich Au như sau:  Ông Âu (ông muốn luật sư gọi ông bằng Mr Âu)  làm nghề phiên dịch khi còn ở Đại học Hàng hải Việt Nam hay trong Hải quân Việt Nam từ năm 1970 đến 1975.

Đến Úc năm 1991, ông thi  đậu phiên dịch cấp 2 và đến năm 1995, đậu phiên dịch NAATI cấp 3 và từ đó ông Âu làm việc toàn thời cho công ty ATL, công ty thông dịch và phiên dịch tư nhân lâu đời và lớn nhất ở tiểu bang NSW.

Ông Âu nói ông là người đã dịch Bằng chứng B từ Bằng chứng A (bài báo 17.4.02 bằng tiếng Việt) và Bằng chứng D từ  Bằng chứng C (bài báo ngày 5.6.02)  và đã trả lời với Luật sư Evatt rằng sự dịch thuật “chính xác theo khả năng của tôi”.

* * *

Mở đầu phiên tòa ngày thứ hai (Thứ Tư 1.12.04), quan tòa và luật sư hai bên thảo luận một số vấn đề liên quan đến biên bản (transcript) của phiên tòa.

Ông Âu có soạn một bản tường trình chuyên môn gọi là expert report để đối phó với một vài đoạn dịch của ông bị tranh cãi. Ông cho rằng ông dịch để lột ra những ý nghĩa tiềm ẩn, che dấu trong câu văn tiếng Việt, sự ám chỉ mà tác giả muốn chuyên chở, nghĩa là ông phải đặt mình trong tư cách của một độc giả để có thể hiểu được cảm giác và xúc động của độc giả.

Sau khi luật sư McHugh của bên bị hỏi và ông Âu trả lời một số vấn đề liên quan đến việc dịch và lột ra cảm xúc của người đọc, Luật sư McHugh  đối chất (cross-examine) ông Âu về cách dịch từ  “professor” trong đoạn văn “Trong một buổi hội luận chính trị chính em gì đó sắp tổ chức tại Melbourne, người ta sẽ mời một vị ‘giáo sư xuất chúng, lỗi lạc’”.

Luật sư  McHugh nói rằng trong bản tường trình của ông Âu, ông có đồng ý rằng từ giáo sư tự nó có thể có nghĩa là professor hay high school teacher, nhưng tại sao ông Âu lại chọn để dịch là professor mà không phải là high school teacher hay là chỉ đơn giản teacher mà thôi, ông Âu giải thích ông phải dịch theo cả văn bản, toàn bộ bài viết bởi vậy cùng một cụm từ  tay giáo sư đại bịp  có khi ông Âu dịch là the worst kind of professor, có khi lại được dịch blatant professor, có nghĩa là ông cố gắng tìm hiểu ý định diễn giải của tác giả bài viết.

Điều thú vị khi đối chất là việc tranh cãi những từ lắt léo của tiếng Việt với những ngụ ý có thể thâm sâu lại được tranh luận giữa một luật sư người Úc và một thông dịch viên người Việt với các trọng tài ngồi nghe (bồi thẩm đoàn) và có quyền phán xét lại là những người Úc, không hề hiểu được tiếng Việt.

Bây giờ sang từ  Đại Bịp, được dịch là the worst kind of fraudster.

Luật sư  McHugh của bên bị hỏi đại có phải là great, và bịp có thể là cheater, fraudster, deceiver  thế thì tại sao không dịch  đại bịp  là great mà lại dịch the worst kind, tại sao không dịch là  a skillful cheater  hay  a good cheater?

Ông Âu nói  đại  là một từ Hán Việt và trong tiếng Việt có đến 60% là Hán Việt, rằng Hán Việt là tiếng Tàu bởi vì 150 năm về trước không có thứ tiếng Việt như người ta thấy ngày nay, tất cả là tiếng Tàu và như người ta biết, tiếng Việt phát triển dần dần bằng cách dùng tiếng Pháp, hệ thống chữ cái và vẫn còn giữ khoảng 60% những từ mà chúng ta gọi là Trung-Việt, lấy từ tiếng Tàu. Vì thế, đại  là một trong những từ đó.

Ông Âu đồng ý tiếng Hán Việt  đại là great  trong tiếng Anh, nhưng người ta chỉ có thể nói  a great hero  nhưng không thể nói như  a great cheater, a great fraudster được.

Luật sư McHugh nói ông Âu muốn nói với bồi thẩm đoàn từ great trong tiếng Anh chỉ được dùng để nói lên một điều gì tích cực ngược lại với điều quá  tiêu cực, nhưng luật sư gợi ý với ông Âu rằng ông có thể dùng từ great trong tiếng Anh để chỉ trích rất nặng nề đối với một ai đó mà tại sao ông không chịu, lại bác bỏ, thì ông Âu nói ông không bác bỏ nhưng ông không dùng, không nên dùng bởi vì ông không chắc chắn.

Tiếp theo, khi luật sư hỏi có phải ông Âu không đồng ý rằng trong tiếng Anh người ta có thể nói một cách mỉa mai (sarcastically say) rằng một người nào đó là a great cheater  hay a skillful cheater không,  thì ông Âu lại nói qua đề tài  về việc ông đã có trả lời với thông dịch viên của các bị đơn sau khi hai bên có sự  trao đổi về bản dịch.

Thấy ông Âu mấy lần không trả lời thẳng câu hỏi của mình về từ  sarcasm (sự mỉa mai, châm biếm cay độc) mà cứ giải thích một thuật ngữ nào đó, nên luật sư McHugh lại nói: “Câu hỏi mà tôi muốn hỏi ông là về sarcasm. Ông có chịu trả lời một câu hỏi về sarcasm không?”.

Đến đây ông Âu nói với luật sư: “Ông muốn nói gì khi nói sarcasm?”.    Luật sư có vẻ hơi ngạc nhiên nên lặp lại: “Sarcasm,  in English!”.  Ông Âu nói “sorry” bởi vì ông không hiểu thuật ngữ đó.

Luật sư hỏi lại một lần nữa: “Ông không hiểu từ sarcasm  à?”

Và khi ông Âu nói không, luật sư hỏi vậy ông có hiểu từ  sarcastic không, thì lúc này ông Âu mới nói  ô, xin lỗi, đúng rồi  sarcastic, sarcasm, vâng, xin lỗi.

(Giải thích của người viết: sarcastically là trạng từ; sarcastic là tĩnh từ; sarcasm là danh từ;  có nghĩa là mỉa mai, châm biếm chua cay).

Bây giờ luật sư lại hỏi ông Âu có chấp nhận rằng trong tiếng Anh người ta có thể dùng một câu nói như  great cheater, hay  great fraud  hay skillfull cheater một cách mỉa mai không, nhưng ông Âu nói ông có thể trả lời nếu ở trong phòng xử của tòa có gắn  internet  khiến luật sư nói tòa không có và ông cũng không thể được phép dùng.

Luật sư  thúc đẩy  ông Âu trả lời có hoặc không. Ông Âu trả lời không thể được bởi ông đã truy cập 4 triệu 280 ngàn đường links và trang nhưng chỉ tìm ra được hai links có từ  skillfull cheater  mà lại chỉ dùng trong các games dành cho trẻ con, vì thế ông Âu sẽ không dùng từ  skillfull cheater.

Luật sư McHugh hỏi còn từ  great cheater thì sao, ông Âu nói ông không biết vì ông đã chưa kiểm tra.

Luật sư  McHugh trở lại chuyện bằng cấp và hỏi.  Ông Âu xác nhận ông ta có bằng dịch  hai chiều với trình độ cấp 3 của NAATI.

Luật sư hỏi ông Âu rằng khi đang ngồi ở bục nhân chứng với tư cách là một chuyên viên thông dịch, ông Âu thấy trong tiếng Anh có thể dùng câu tựa như  great cheater một cách mỉa mai châm biếm được không, ông Âu  đồng ý rằng, với tính cách mỉa mai  là có thể được.

Và sau đó khi luật sư  McHugh hỏi với tính cách hướng dẫn để ông Âu trả lời, ông đồng ý đại bịp  có thể dịch thành great cheater, great fraudster.

Nhưng khi luật sư nói thế thì không cần phải dịch đại bịp  thành  the worst kind of fraudster, ông Âu liền không chịu, cho rằng bây giờ ông nghĩ là có thể dùng được, nhưng ông không muốn mạo hiểm mà chỉ muốn dùng cụm từ  the worst kind of fraudster hơn,  bởi khi dùng cụm từ great cheater ông ta luôn có cái cảm giác ông đang ca tụng người lừa bịp này (this cheater).

Cứ thế luật sư của bị đơn và nhân chứng của nguyên đơn nói đi nói lại, tranh cãi nên dịch từ  đại bịp  thành great cheater hay  the worst kind of fraudster.

* * *

Nhận xét của người viết: cụm từ great cheater nghe có vẻ bông đùa dù có pha mỉa mai nhưng cụm từ  the worst kind of fraudster  lại có vẻ quá nặng nề, quá nhục mạ bởi nếu dịch ngược từ  tiếng Anh sang tiếng Việt,  the worst kind of  fraudster  có thể được dịch là loại người lường gạt xấu xa nhất. 

Đó là mấu chốt của vấn  đề mà luật sư của bên bị đơn muốn làm sáng tỏ. Vì vậy trong khi thông dịch viên của nguyên đơn cương quyết duy trì lối dịch của ông ta,  luật sư của bên bị kiện  tìm mọi cách để bác bỏ kiểu dịch đó, bởi nó có thể gây khó khăn cho việc biện hộ về sau của thân chủ của mình nếu bồi thẩm đoàn phán quyết thuận lợi cho lối dịch của bên nguyên đơn.

Ngạn ngữ Pháp có câu: “Traduire c’est trahir”, dịch là phản bội. Bản thân của người viết đã từng có dịp nghe hay đọc những cuộc bút chiến, tranh luận về dịch thuật nên mặc dù đang là người bị kiện, vẫn có hứng thú để chú tâm theo dõi cuộc đối chất của luật sư  McHugh với chuyên viên dịch thuật, hầu có thể tường thuật lại sau này.

* * *

Trở lại cuộc đối chất của luật sư  McHugh. Khi  ông Âu rút lại sự đồng ý với luật sư trước đây và nói ông không muốn dùng từ  great cheater để dịch từ  đại bịp trong tiếng Việt, luật sư hỏi ông Âu rằng có phải ông vừa mới thay đổi lời chứng mà ông vừa đưa ra cách đây 5 phút phải không, ông Âu nói sự thật không phải ông thay đổi, nhưng luật sư cứ hỏi đi hỏi lại, hỏi hoài và luật sư đang sách nhiễu nghề nghiệp của ông (nguyên văn tiếng Anh– you  are harrassing my profession).

Luật sư McHugh nói ông không muốn tỏ ra không công bằng với ông Âu, không muốn sách nhiễu ông Âu, nhưng muốn làm rõ vấn đề.

Luật sư  lại hỏi  ông Âu còn nhớ đã dùng những chữ hay đại khái những chữ, rằng dùng từ  the worst kind of fraudster cũng ít nhiều giống với từ  great cheater, thì ông Âu đã quả quyết không. 

Ông Âu xin lỗi rằng dù ông là một phiên dịch viên chuyên nghiệp, nhưng ông không thể chơi chữ với một luật sư,  một trạng sư.

Luật sư McHugh nói hãy bỏ qua đề tài đó và làm sáng tỏ việc sử dụng internet khi ông Âu soạn bài dịch. Âu ông nói ông hoàn toàn không sử dụng internet khi dịch mà chỉ dùng nó sau đó mà thôi. Nghe vậy, luật sư McHugh nói đó là những điều ông muốn hỏi. (Còn tiếp)

(Trích TVTS – 1206)