Tuần qua, tòa phúc thẩm liên bang ở New York tuyên bố bác đơn kiện của các công dân Việt Nam chống các công ty hóa chất Mỹ, về việc sử dụng chất diệt lá màu da cam trong chiến tranh ở Việt Nam.

Phán quyết của tòa cho rằng các nguyên đơn không thể kiện các công ty Dow Chemical, Monsanto và gần 30 công ty khác.  Phản ứng trước sự kiện này, luật sư của bên nguyên (tức phía Việt Nam), ông Jonathan Moore nói: “Phán quyết đưa ra không công bằng và vô đạo đức”.  Ông cho biết ông và các thân chủ rất thất vọng nhưng sẽ kháng cáo lên Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ.

Hồi tháng 3/2005, tòa sơ thẩm ở Brooklyn, New York, tuyên bố bên nguyên không chứng minh được rằng việc sử dụng chất da cam là vi phạm lệnh cấm dùng vũ khí hóa học trong chiến tranh, và không chứng minh được rằng bệnh tật của các nguyên đơn có liên quan đến loại hóa chất này. Ngược lại, bên nguyên cho rằng chất da cam mà Mỹ sử dụng trong chiến tranh gây ra nhiều loại bệnh, trong đó có dị tật bẩm sinh và ung thư.

Phán quyết do chánh án Roger Miner đưa ra hôm qua có đoạn: “Dù chiến dịch rải chất diệt lá gây tranh cãi, các bằng chứng mà chúng tôi có đưa đến kết luận rằng chất da cam đã được sử dụng với mục đích khai quang, chứ không như một chất độc nhằm gây hại cho người”.

“Ý nghĩa của phán quyết (hôm qua) là: nếu Tòa án Tối cao Mỹ cũng đồng ý với quyết định này, thì vụ kiện chất độc da cam sẽ chấm dứt”,  luật sư Moore của bên nguyên bình luận.

Lập luận của bên nguyên là các công ty hóa chất phải chịu trách nhiệm trực tiếp về việc đã cung cấp cho quân đội Mỹ chất da cam – một loại chất diệt lá được đựng trong các thùng phuy có dán nhãn màu da cam. Các máy bay Mỹ, trong chiến tranh, đã rải 68,1 triệu lít chất diệt lá có chứa dioxin, xuống miền nam Việt Nam trong những năm 1960.

Mỹ vẫn cho rằng không có bằng chứng khoa học nào chứng minh sự liên quan giữa việc rải chất da cam với việc hơn 3 triệu người Việt Nam bị nhiễm độc dioxin.

Trên thực tế, chất dioxin được chứng minh là có liên quan đến các bệnh ung thư, tiểu đường và dị tật bẩm sinh, xuất hiện trên cơ thể các quân nhân và thường dân Việt Nam và cả các cựu binh Mỹ, theo quan điểm của Việt Nam.

Nếu vụ kiện của các nguyên đơn thành công, sẽ có hàng tỷ đôla bồi thường cho những thiệt hại mà họ phải gánh chịu, và cho chi phí dọn môi trường ở Việt Nam. Nhưng phán quyết tuần qua là một thất vọng lớn cho chính quyền Việt Nam.